NL 
EN 
Foto: Wikimedia Commons
Op 30 september werden in Slowakije vervroegde algemene verkiezingen gehouden. De populistische pro-Russische Smer-SD partij onder leiding van oud-premier Robert Fico won met 24% van de stemmen. De internationale gemeenschap heeft de verkiezingen met angst gadegeslagen omdat Fico een pro-Russisch standpunt heeft ingenomen en beloofd heeft de steun aan Oekraïne stop te zetten. Foundation Max van der Stoel sprak met Peter Kmec, parlementslid voor de op twee na grootste partij Hlas (‘Stem’), om de resultaten te interpreteren en te vragen naar de intenties van de partij. Hlas, een sociaaldemocratische partij die zich in 2020 afsplitste van Fico’s partij, kreeg 15% van de stemmen en lijkt een sleutelpositie in te nemen bij het vormen van een coalitie.
Allereerst gefeliciteerd met het feit dat u de op twee na grootste partij bent geworden. Bent u blij met de resultaten van Hlas?
Ten eerste, Hlas heeft een historisch resultaat behaald als het gaat om het aantal stemmen voor een partij die voor het eerst meedeed. We zijn dus historisch gezien de sterkste ‘politieke maagd’ in het parlement. Ik ben blij vanuit dit perspectief. Natuurlijk hadden we betere resultaten verwacht in vergelijking met Smer, die de verkiezingen won. Nu zijn we eigenlijk het zwakkere deel van centrumlinks.
Hoe was de campagne voor de verkiezingen? Was het meer gespannen dan normaal in Slowakije?
Ja, het heeft eigenlijk twee aspecten. Het ene aspect is dat de politieke campagnes steeds meer gespannen worden in de democratische wereld als geheel. Deze externe factoren en botsingen tussen rechts en links, conservatieven en liberalen, hadden ook invloed op de binnenlandse Slowaakse campagne. Ten tweede was er de radicalisering van de politiek in Slowakije, die de centrumrechtse partijen parten speelde. Ook de mobilisatie van het electoraat tegen Robert Fico en zijn partij maakte deze verkiezingen zeer controversieel en zeer radicaal.
Wat waren voor de kiezers de belangrijkste thema’s in Slowakije tijdens deze verkiezingen?
Zeker de situatie rond de economie, want de vorige regering bracht de economie in een regelrechte ramp (politieke onrust zorgde voor economische stagnatie in het land, red.). De inflatiecijfers zijn erg hoog, de hoogste in de eurozone. Mensen zijn gefrustreerd en boos, daarom hebben de kiezers de centrumrechtse partijen afgestraft. Een aantal van hen heeft het parlement niet gehaald en anderen zijn zwaar verzwakt. De economie was dus de belangrijkste factor, want veel mensen zijn het slachtoffer van deze economische situatie.
Ten tweede kunnen we niet om de situatie in Oekraïne heen, omdat Slowakije een buurland is. Deze situatie domineerde ook de politieke discussie in aanloop naar de verkiezingen.
Veel EU-waarnemers hebben de Slowaakse verkiezingen met enige bezorgdheid gevolgd en de uitslag wordt gezien als een verandering in de steun van Slowakije aan Oekraïne in zijn oorlog tegen Rusland. Bent u het hiermee eens?
Als we naar de verkiezingsuitslag kijken, is een van de positieve resultaten dat de meeste radicale politieke partijen het parlement niet hebben gehaald. De extreemrechtse Republika, die openlijk zeer radicale standpunten over de EU verkondigde en zelfs de uittreding uit de NAVO steunde, heeft het niet gehaald. De meeste grote politieke partijen zijn voorstander van de EU en de NAVO, dus dat is een heel goed begin. Natuurlijk waren er in de politieke campagne verschillende standpunten over hoe om te gaan met de situatie in Oekraïne. Smer had zijn eigen standpunt, vooral over het weigeren van meer militaire hulp. Maar er zijn verklaringen van sommige vertegenwoordigers van de partij dat Smer alleen het eigendom van de wapens en uitrusting van de Slowaakse strijdkrachten bedoelde. Deze zijn op dit moment min of meer uitgeput omdat het meeste al tijdens de vorige regering naar Oekraïne is gestuurd. Omdat er bijna niets uit de reserves van de Slowaakse strijdkrachten kan worden gestuurd, valt er ook niets te blokkeren. Als het gaat om de productie, vooral op het gebied van munitie, denk ik dat er een overeenkomst kan komen om door te gaan met deze militaire steun.
Denkt u dat Fico in staat zal zijn om zijn pro-Russische uitingen vast te houden, of was dit slechts een deel van zijn campagneretoriek?
Laten we aannemen dat dit vooral bedoeld was om steun te winnen onder het Slowaakse electoraat. Er is een aanzienlijk deel van de bevolking dat de oorlog zo snel mogelijk wil stoppen, om de fundamentele reden dat het bezorgdheid en mogelijk gevaar creëert voor veel Slowaken. De heer Fico heeft in zijn campagne uitgebreid gebruik gemaakt van deze bezorgdheid onder de bevolking. Ik ben er echter van overtuigd dat de nieuwe Slowaakse regering zich zal houden aan de gemeenschappelijke standpunten van de EU en de NAVO en dat we niet met hen zullen breken als het gaat om steun aan Oekraïne.
Heeft u gemerkt dat er meer internationale aandacht is voor de verkiezingen? Zo ja, hoe?
Ja, dat heeft vooral te maken met het feit dat Slowakije een buurland van Oekraïne is en dat wij als land echt van cruciaal belang zijn om de eenheid van de internationale gemeenschap te bewaren als het gaat om de steun aan Oekraïne. Voor Slowakije is het belangrijkste doel om de territoriale integriteit en soevereiniteit van Oekraïne te behouden, omdat de toekomst van Slowakije is gebaseerd op deze grondbeginselen van het internationaal recht. Kritische stemmen die het EU-standpunt in twijfel trekken, worden sterk in de gaten gehouden door de internationale media en gemeenschap. Ik heb er alle vertrouwen in dat de toekomstige regering een sterk standpunt ten gunste van de EU zal blijven innemen en zich niet zal aansluiten bij hen die de EU ondermijnen.
Wat verwacht u van de komende coalitievorming? Wat zijn volgens u de verschillende coalitiemogelijkheden?
Er zijn twee nieuwe politieke partijen in het centrumrechtse spectrum: de Christendemocratische partij en Progressief Slowakije. Het was de bedoeling dat ze zouden samenwerken, maar op de eerste dag na de verkiezingen bleek dat ze onoverkomelijke verschillen hebben. De belangrijkste ontwikkeling voor ons is de positie van de christendemocratische partij, want ze zouden zich kunnen aansluiten bij de coalitie met ons (Hlas) en Smer, of bij de centrumrechtse coalitie met de Progressieven, maar dat lijkt allemaal niet realistisch voor de christendemocraten. Ze weigeren zich aan te sluiten bij een van de twee opties vanwege interne verdeeldheid. Voor het ene deel van de partij is samenwerking met Smer een no-go, voor het andere deel is samenwerking met de Progressieven een no-go. Dit diskwalificeert hen van elke regering en stuurt hen naar de oppositie. Dit is een soort impasse die we nu proberen op te lossen, wat ons richting een coalitie met Smer duwt. Analisten en de media wijzen er terecht op dat een coalitie tussen Smer en Hlas realistischer is dan de centrumrechtse coalitie plus Hlas.
Dus uw partij is bereid om met Smer samen te werken?
We zullen alle opties moeten afwegen. Op dit moment lijkt de enige optie een coalitie tussen Smer en Hlas, omdat de christendemocraten weigeren mee te doen aan een coalitievorming. Als het nodig is om een meerderheid in het parlement te vormen, en die nood is er vanwege de dramatische economische situatie en de behoefte aan een stabiele regering, dan staat Hlas daarvoor open.
Voor welke onderwerpen zal Hlas vechten aan de coalitietafel?
We hebben onze top drie prioriteiten. Als sociaaldemocratische partij zullen we kijken naar de portefeuilles zoals de sociale agenda en de arbeidsmarkt. We richten ons op de gezondheidszorg, vooral op de kwaliteit van ziekenhuizen. We hebben veel geld uit het Herstelplan voor de hervorming van de gezondheidszorg. En tot slot de steun voor regio’s, in verschillende aspecten. Ons doel is om de investeringen in de regio’s terug te brengen, want er zijn veel onderontwikkelde regio’s in Slowakije. We willen de kloof tussen oost en west dichten. Dit kan alleen door een actief regionaal beleid.
We kunnen geen compromissen sluiten over de oriëntatie van het buitenlands beleid van Slowakije. We zullen vasthouden aan ons actieve lidmaatschap van de EU en de NAVO. We zullen Oekraïne actief blijven steunen en beginnen te praten over economisch herstel. En natuurlijk ligt de veiligheidssituatie in Europa erg gevoelig, wat van ons vraagt om de best mogelijke manieren te vinden om de situatie te stabiliseren. Een zeer actief veiligheids- en buitenlandbeleid als onderdeel van de EU en de NAVO staat dus ook hoog op ons lijstje.
De president van Slowakije, Caputova, heeft de leider van Smer-SD, Fico, twee weken de tijd gegeven om een nieuwe regering te vormen. Fico zal samenwerking moeten zoeken met zowel pro-Russische (SNS – Slowaakse Nationale Partij) als pro-EU partijen (Hlas) om een meerderheid te krijgen in het Slowaakse parlement met 150 zetels. Een coalitie zonder Smer-SD is mogelijk, maar lijkt onwaarschijnlijk.
