NL 
EN 
Foto: Vluchtelingen in een detentiecentrum in Edirne, Griekenland – Wikimedia Commons
De Europese Raad heeft een akkoord bereikt over het laatste onderdeel van ‘The New Pact on Migration and Asylum’, dat door de Europese Commissie in 2020 werd voorgesteld om eindelijk te komen met duidelijke regels inzake migratie die van toepassing zijn op alle lidstaten. Het akkoord over de zogenaamde Crisisverordening bevat regels die zullen gelden wanneer het Europese asielsysteem geconfronteerd wordt met een onevenredige toestroom van migranten, zoals in 2015. In zo’n geval zijn strengere maatregelen toegestaan, wat meteen vragen oproept over mogelijke mensenrechtenschendingen. Alleen Polen en Hongarije waren het niet eens over de verordening die met een meerderheid van stemmen werd aangenomen. Het Nieuwe Pact komt op een moment van toenemende spanningen in Europa over migratie en hoe daarmee om te gaan in heel Europa, met historisch hoge aantallen mensen die Europa willen bereiken. De huidige overeenkomsten lijken daar niet op aan te sluiten. Het Nieuwe Pact is bedoeld als een hervorming van de huidige overeenkomst. Het zou meer solidariteit tussen de landen moeten afdwingen en migranten gelijk verdelen, maar de vraag is of zo’n deal deze keer echt zijn verwachtingen waarmaakt.
Een ‘nieuwe’ overeenkomst
Het Nieuwe Pact wil “een gemeenschappelijke aanpak van migratie en asiel die is gebaseerd op solidariteit, verantwoordelijkheid en respect voor mensenrechten“. In de nieuwe overeenkomst is solidariteit verplicht maar flexibel: alle landen moeten bijdragen maar kunnen zelf beslissen op welke manier. Het meest logische zou zijn om migranten uit landen van eerste binnenkomst over te brengen naar landen verder Europa in. Maar landen kunnen ook besluiten om alleen financieel bij te dragen, in feite door migranten af te kopen – €20.000 per migrant om ze in bijvoorbeeld Italië of Griekenland te houden – waardoor de zaak volledig ontmenselijkt wordt. De mogelijkheid om te betalen in ruil voor het opnemen van migranten zal de verantwoordelijkheid voor landen aan de grens vergroten, waardoor hun asielprocedures en controversiële detentiecentra nog meer onder druk komen te staan.
Veto hangt in de lucht
De komende verkiezingen in Polen werpen een nieuwe vraag op over Europese solidariteit met betrekking tot migratie. Naast de nationale verkiezingen krijgen de Poolse kiezers te maken met een referendum waarin hen in wezen wordt gevraagd of ze voor of tegen migratie zijn. De oppositie heeft haar bezorgdheid geuit over het referendum en gezegd dat de vragen op een leidende manier zijn geformuleerd. De Poolse verkiezingscampagne wordt gedomineerd door de regerende PiS partij die oproept om Polen te beschermen tegen illegale migratie. “Op 15 oktober kunnen we nee zeggen tegen illegale immigratie en tegen de gedwongen verhuizing van illegale immigranten,” zei de Poolse premier Morawiecki. Polen en Hongarije hebben beide aangekondigd hun veto uit te spreken over het complete nieuwe pact. Het laat zien dat solidariteit binnen de EU nog steeds ver te zoeken is. De belangen tussen de lidstaten lopen sterk uiteen. De Commissie hoopt het Nieuwe Pact nog voor de Europese verkiezingen van volgend jaar te implementeren, omdat ze bang is dat het continent een ruk naar rechts zal maken en het pact volledig uit het zicht zal verdwijnen.
Hoop op solidariteit
Het Gemeenschappelijk Europees Asielstelsel (CEAS) werd opgericht in 1999. Het garandeert dat de EU als één geheel optreedt als het gaat om vluchtelingen en asiel. Om de verantwoordelijkheid bij de EU als geheel te leggen, is solidariteit tussen de lidstaten nodig. De asielstromen zijn echter niet gelijk verdeeld. Landen als Griekenland, Italië en Spanje verwerken een onevenredig deel van de ‘stroom’. Zuid-Europese landen hebben opgeroepen tot Europese actie op het gebied van migratiestromen, maar ze worden niet gehoord door de andere landen. Het laat de controverse zien tussen het ondertekenen van een deal, waarin solidariteit binnen de EU wordt beloofd, en de veel hardere realiteit waarin eigenbelang voorop lijkt te staan. De meer noordelijke landen lijken te denken dat herverdeling vrijwillig is, ondanks het feit dat iedereen deel uitmaakt van het Gemeenschappelijk Europees Asielstelsel. Het Nieuwe Pact zou het systeem moeten hervormen, maar de deal lijkt weer niet te kunnen rekenen op steun van alle EU-staten. Als bepaalde landen simpelweg niet geloven in een Europees asielsysteem – zoals Polen en Hongarije hebben verklaard – zal een nieuwe overeenkomst geen verschil maken.
Schendingen van de mensenrechten
Het ad-hoc crisismanagement van de EU is ineffectief gebleken. Niet alleen nemen de migratiecijfers niet af, ook de mensenrechtensituatie is niet in overeenstemming met de waarden van de EU. De nijpende situatie in de grenslanden die ontstaat omdat andere EU-landen niet bereid zijn om te helpen en vluchtelingen op te nemen, stimuleert de grenslanden om te proberen zoveel mogelijk migranten buiten te houden. De druk op hun systeem dwingt hen om op inhumane manieren te handelen, zoals het uitvoeren van pushbacks, om “de Europese Unie te beschermen“.
Het is onwaarschijnlijk dat dit nieuwe pact de mensenrechtensituatie van migranten ten goede zal veranderen. Omdat het de aantallen niet omlaag dwingt, zullen mensen naar Europa blijven komen, hoe gevaarlijk het ook is. Pushbacks en schendingen tijdens asielprocedures zullen de overhand houden, omdat de nieuwe overeenkomst niet ingaat op deze kwesties. De Commissie hoopt dat de overeenkomst tot meer solidariteit zal leiden en het asielprobleem als geheel zal verminderen, maar deze gedachtegang lijkt ongegrond.
Het is wensdenken te verwachten dat een nieuwe overeenkomst de stemming binnen de EU volledig zal veranderen. Solidariteit kan niet worden gegarandeerd in een overeenkomst als niet alle landen er achter staan. Om een effectief Europees asielstelsel te creëren, moet iedereen aan boord zijn, anders kunnen spanningen tussen landen ook naar andere beleidsterreinen overslaan. Asiel is een grondrecht en een plicht. De EU heeft de verantwoordelijkheid om samen de schouders eronder te zetten, mensenrechten te respecteren en te handelen volgens haar eigen kernwaarden.
