NL 
EN 
Het is vandaag precies 23 jaar geleden dat de Berlijnse muur viel. Voor Europa leek het de aanzet om grenzen te vervagen en in te zetten op eensgezindheid en vrije mobilisatie. Verdeeldheid door fysieke muren leek verleden tijd te worden. Heden ten dage zijn de muren echter weer in opkomst Zo ook tussen Polen en Kaliningrad, waardoor de grenzen van het voormalige IJzeren Gordijn niet verdwijnen maar slechts lijken te verschuiven in deze tijd van hoge geopolitieke spanningen.
Polen wilt een muur bouwen bij Kaliningrad
Polen grenst aan Rusland vanwege de Russische enclave Kaliningrad. Een plaats die steeds meer geïsoleerd raakt door de sancties die volgden na de zinloze Russische inval in Oekraïne. De daaruit voortvloeiende sancties en de veroordeling van de door Rusland begonnen oorlog hebben de betrekkingen tussen het Kremlin en de EU op het laagste niveau van deze eeuw gezet. Met de daaruit voortvloeiende spanningen sluit Warschau niet uit dat Rusland zijn enclave gebruikt om Polen en Litouwen te destabiliseren door het opzetten van een illegale immigratiestroom. De Poolse minister van Defensie Mariusz Blaszczak heeft daarom opdracht gegeven tot de bouw van een tijdelijke muur tussen Polen en Kaliningrad. Volgens Blaszczak volgde de maatregel om “deze grens af te sluiten” nadat de Russische luchtvaartautoriteit Rosaviatsiya onlangs had besloten nieuwe vluchten tussen het Midden-Oosten en Noord-Afrika naar Kaliningrad te lanceren.
Grens tussen Polen en Belarus als een voorbeeld
Het Poolse besluit om het gebruik van illegale migranten als destabilisatiemethode tegen te gaan met een grensmuur is identiek aan wat eerder gebeurde aan de grens met Belarus. Sinds juli 2021 misbruikt Aleksander Loekasjenko, de facto dictator van Belarus, migranten door ze actief Belarus binnen te loodsen en naar de grenzen met EU-lidstaten Litouwen, Letland en Polen te begeleiden. Voor Loekasjenko is deze destabilisatiemethode, onderdeel van wat vaak hybride oorlogsvoering wordt genoemd. Vanuit Minsk is het voornamelijk een vergelding voor de Europese sancties en het in diskrediet brengen van zijn regime na de frauduleuze verkiezingen in Belarus in augustus 2020.
Met illegale pushbacks, een inreisverbod voor leden uit het Poolse maatschappelijk middenveld probeert de regering in Warschau immigranten te ontmoedigen om de grens over te steken. Als klap op de vuurpijl kwam daar de bouw van een 5,5 meter hoge muur aan de grens met Belarus bij. Het valt niet te ontkennen dat Polen drastische maatregelen heeft genomen tegen de toestroom van migranten. De schermutselingen aan de grens die daarvan het gevolg waren, waren niet alleen vernederend en mensonterend, maar leidden ook tot de dood van 24 vluchtelingen. De muur verhinderde overigens niet dat tientallen vluchtelingen alsnog de grens overstaken. Mensenrechtenactivisten zeggen dat de muur de situatie zelfs heeft verergerd: veel vluchtelingen hebben zichzelf ernstig verwond bij het beklimmen van de muur. Het bouwen van barrières als deze werd door het Internationaal Hof van Justitie scherp veroordeeld toen Israël een muur optrok langs de grens met de Westelijke Jordaanoever. De legitimiteit van een muur kan dus in twijfel getrokken worden. De Europese barrières lijken internationaal gezien als minder omstreden te worden beschouwd. Een retorische vraag die je hierbij kan stellen is daarnaast ook of een dergelijke maatregel als een muur ook echt werkt? Het zal voornamelijk afhangen van welk doel een land probeert te bereiken.
Door het ingrijpen van Polen zijn er wel minder migranten het land binnengekomen. Voor wie de situatie verre van opgelost is, zijn de migranten die vastzitten in slechte omstandigheden in Belarus, waar zij worden blootgesteld aan mensenrechtenschendingen zoals mishandeling door de politie en onvoldoende toegang tot broodnodige zorg hebben. Daardoor blijft de situatie voor deze vluchtelingen onverminderd dramatisch, hoewel Europa hen allang vergeten lijkt te zijn. Continentaal zijn de ogen volledig gericht op de miljoenen Oekraïense vluchtelingen die sinds februari 2022 over Europa zijn verspreid. Tegelijkertijd worden vluchtelingen uit andere door conflicten verscheurde gebieden zoals Jemen, Syrië en Iraaks Koerdistan in Wit-Rusland steeds meer verwaarloosd.
Uitbreiding van “Fort Europa”
Met de observaties resulterend uit de situatie aan de Pools-Belarussische grens is het nog maar de vraag of een muur tussen Kaliningrad en Polen een soortgelijke situatie zal helpen voorkomen. “Fort Europa” blijft zich uitbreiden, met nieuwe versterkingen aan zowel de continentale binnen- als buitengrenzen. De deplorabele situaties aan de grenzen met Turkije, mede veroorzaakt door Europees beleid, en de in 2016 gesloten migrantendeal is misschien wel het bekendste voorbeeld van hoe Europa zijn grenzen bewaakt. Aantallen inkomende vluchtelingen staan daarbij centraal, de wijze waarop dit aantal zo laag mogelijk gehouden kan worden is secundair.
Het echte slachtoffer van deze oorlogsvoering is niet de Poolse economie of de sociaal-politieke stabiliteit binnen de Europese Unie, maar de vluchteling die in de vergetelheid is geraakt. Hoewel er nog geen vluchtelingenstroom is van Kaliningrad naar aangrenzende gebieden, is de muur tussen Polen en Kaliningrad de volgende uitbreiding van “Fort Europa”. De Europese Unie reageert schoorvoetend op de brute manier waarop vluchtelingen worden tegengehouden. Voor West-Europese landen is het voorkomen van deze stromen ook in hun eigen belang. Daarbij lijkt het doel alle middelen te rechtvaardigen.
Toen 23 jaar geleden de Berlijnse muur werd afgebroken leek Europa op weg naar een toekomst van vervaagde grenzen. Het heden laat echter zien dat het bouwen van een muur nog steeds een van de eerste oplossingen is waarmee Europa spanningen bestrijdt. Zolang Europa zelf geen eensgezinde strategie heeft om op humane wijze met vluchtelingen om te gaan, blijft deze vorm van hybride oorlogsvoering een optie voor kwaadwillende regimes als dat van Loekasjenko om te destabiliseren. Of Poetin ook Kaliningrad op deze manier zal gebruiken valt nog te bezien.
Bronnen: Amnesty, CarnegieEurope, DeutscheWelle, EuroNews, Reliefweb, UNHC
