NL 
EN 
Bron: Tasnim
De FMS is in samenwerking met International Foundation GroenLinks, een serie begonnen over de Servische anticorruptie protesten. Tijdens deze reeks belichten we verschillende kanten van de protesten, waarbij we beginnen met het perspectief van de studenten. Marija, een 23-jarige Servische studente, studeert meestal aan haar universiteit. Maar nu helpt ze, net als vele anderen, bij het organiseren en mobiliseren van studentenprotesten in heel Servië. Sprekend vanuit haar eigen perspectief, niet als vertegenwoordiger van een organisatie, deelt ze haar ervaringen in deze turbulente tijden.
Een land in shock: De instorting van de boomtoppen en de nasleep
Op 1 november trof een tragedie Novi Sad toen een overkapping van een treinstation instortte, waarbij meerdere mensen om het leven kwamen. Velen geloofden dat de ramp werd veroorzaakt door corruptie bij de bouw. De schok en het verdriet sloegen al snel om in verontwaardiging, wat leidde tot protesten waarin geëist wordt dat er verantwoording moet worden afgelegd. Veel demonstranten werden echter gearresteerd en sommigen zitten nog steeds vast.
De situatie escaleerde verder op 29 november toen studenten van de Faculteit Dramatische Kunsten een protest organiseerden, wat een landelijke beweging ontketende. Studenten in heel Servië begonnen universiteiten te blokkeren en gingen de straat op. Tijdens een demonstratie hielden ze een moment van 15 minuten stilte voor de slachtoffers, waarna ze werden aangevallen door tegendemonstranten. Dit geweld zette aan tot verdere mobilisatie, waardoor meer universiteiten zich bij de beweging aansloten. Marija legt de vier belangrijkste eisen uit die ze hebben gesteld: volledige transparantie over de bouw van het treinstation, het seponeren van de aanklachten tegen gearresteerde demonstranten, vervolging van degenen die demonstranten aanvielen en een verhoging van 20% van het budget voor hoger onderwijs, dat momenteel minder dan 1% van de nationale financiering bedraagt.
Van studentenprotest tot nationale mobilisatie
Ondanks de omvang blijft de beweging onafhankelijk van politieke partijen en ngo’s, wat de basis benadrukt. Wat begon als een door studenten geleid protest, is veranderd in een bredere opstand, met universiteiten en privéscholen die volledig geblokkeerd zijn en een sterk netwerk van studenten die acties coördineren. Een van de meest opvallende momenten voor Marija was een protestmars van 120 kilometer van Belgrado naar Kragujevac, die 4 dagen duurde en waarbij dorpen langs de mars hun steun toonden door voedsel en steun te geven.
Marija vertelt verder over haar voorbije week, die gevuld was met wijdverspreide protesten met een enorme symboliek. Op 15 februari, een nationale feestdag ter ere van de eerste grondwet van Servië, waren er grote demonstraties gepland, die een historisch moment vormden voor de demonstranten en de culturele geschiedenis van het land eer aan deden. Ook buiten de studenten is de steun gegroeid. Op 20 februari werden protesten georganiseerd voor en door buschauffeurs, professoren en werknemers van het staatselektriciteitsbedrijf. Boeren en buschauffeurs demonstreren tegen de slechte arbeidsomstandigheden in verband met de corruptie van de regering, terwijl onderwijzers hun werk boycotten om de beweging te steunen.
Hoewel de protesten niet per se “succesvol” zijn, hebben ze in vergelijking met soortgelijke protesten in het verleden wel veel aandacht gekregen. Marija legt uit: “Na 13 jaar politieke stagnatie hebben deze tragedie en de protesten een gedesillusioneerd publiek wakker geschud. De grootste kracht van de beweging ligt in de weigering om zich aan te sluiten bij politieke partijen, waardoor mensen verenigd worden die anders misschien passief waren gebleven. Generatieverschillen spelen een cruciale rol. Jongere demonstranten, die alleen het bewind van de huidige president hebben gekend, gaan niet gebukt onder teleurstellingen uit het verleden. Oudere generaties, die ooit berustten in passiviteit, doen nu weer mee en bieden expertise en steun aan de studentenbeweging.” De schaal van coördinatie en mobilisatie heeft zelfs de deelnemers zelf verrast. Wat begon in de grote steden heeft zich verspreid naar de dorpen, waardoor de publieke opinie de eisen van de demonstranten steunt.
” We zullen blijven marcheren, staken en bezetten, en weigeren terug te deinzen totdat echte verandering is bereikt! ”
Reactie van de overheid: Stilte, ontkenning en afleiding
De regering zweeg aanvankelijk over de instorting van de luifel en gaf geen onmiddellijke reactie. Toen de verontwaardiging toenam, schakelden de ambtenaren over op ontslag en intimidatie, en bedreigden ze degenen die zich bij de protesten aansloten. Ze erkenden de tragedie slechts vaag, beloofden “ernaar te kijken” maar ondernamen geen noemenswaardige actie. Pas nadat drie universiteiten volledig geblokkeerd werden, begonnen de autoriteiten te reageren.
Naarmate er meer informatie boven water kwam, werd de omvang van de corruptie duidelijk. De reconstructie van de overkapping, oorspronkelijk geschat op 4 miljoen euro, kostte uiteindelijk 16 miljoen. Aanvankelijk werd er weinig informatie vrijgegeven, maar de toenemende druk dwong de regering om enkele details bekend te maken. In plaats van hun verantwoordelijkheid te nemen, probeerden de ambtenaren het verhaal te verdraaien door de studentenprotesten af te schilderen als politiek gemotiveerd en beïnvloed door EU-ideologieën. Deze tactiek probeerde de aandacht af te leiden van de corruptie en de crisis te framen als een partijkwestie. Marija legde uit dat studenten in haar omgeving publiekelijk door de regering werden belasterd als pro-Europees, waardoor deze studenten in gevaar werden gebracht en het narratief volledig werd omgegooid.
Er werden hoorzittingen gehouden om “verantwoording af te leggen”, maar deze bleken niet effectief. De Minister van Bouw, die als de meest verantwoordelijke werd beschouwd, was daadwerkelijk in het land tijdens het wederopbouwproces maar vertrok kort na de hoorzittingen. Hij schoof de schuld af op zijn ondergeschikten zonder echt verantwoordelijkheid te nemen. Volgens Marija was de reactie van de regering louter een opvoering. De autoriteiten blijven de protesten bagatelliseren terwijl ze verzuimen de onderliggende oorzaken van de crisis aan te pakken.
Oppositie, de EU en een precair evenwicht
Oppositiepartijen hebben zich grotendeels teruggetrokken en respecteren de eis van de studentenbeweging om apolitiek te blijven. Hoewel veel politici de protesten als individu steunen, bemoeien ze zich er organisatorisch niet mee. Marija erkent de waarden van bewegingen als de Groene Jeugd van Servië, maar blijft kritisch over de bredere oppositie, die worstelt om de dominantie van de regeringspartij te bestrijden.
Daarnaast is de rol van de Europese Unie minimaal, omdat de Servische regering haar grotendeels negeert. Het publieke vertrouwen in de EU is ook gecompliceerd. De Servische regering probeert diplomatieke betrekkingen met zowel Rusland als de EU in evenwicht te houden en veel burgers zijn tegen het EU-lidmaatschap, vooral vanwege historische grieven tegen de NAVO. Er is ook scepsis dat toetreding tot de EU een einde zou maken aan de corruptie, omdat ze hun ogen richten op het groeiende rechtsextremisme en de corruptie in naburige EU-landen zoals Roemenië. Echter, wanneer de instituties binnen de EU het bewustzijn over de situatie verhogen in verband met de studenten, helpt dit de beweging aanzienlijk om meer aandacht te vestigen op de corruptie bij de overheid. “Op dit moment stellen studenten een open brief op aan de EU om hun genuanceerde houding ten opzichte van de instelling te uiten. Hoewel ze erkennen dat het nodig is om studenten bewust te maken van de rol van de EU, erkennen ze ook de mogelijke risico’s van diplomatieke hulp en blijven ze voorzichtig in het zoeken naar steun,” benadrukt Marija.
Als EU-organen de stem van studenten versterken, helpt dat om het bewustzijn te vergroten, maar directe druk van de EU kan averechts werken. Servische staatsmedia en inlichtingendiensten hebben de demonstranten al afgeschilderd als “EU-agenten”. Sommige studenten zijn zelfs het slachtoffer geworden van “doxxing”, waarbij hun paspoorten zijn uitgelekt om hen af te schilderen als gevaarlijke pro-Europese activisten. Dit heeft de beweging voorzichtiger gemaakt in haar contacten met externe actoren.
Wat komt hierna?
Voor studenten, boeren, professoren en arbeiders is het doel simpel: een regering die regeert voor het volk, niet voor persoonlijk gewin. Ze roepen niet op tot een revolutie, alleen tot transparantie en verantwoording. Ondanks de verschillende eisen hebben alle demonstranten dezelfde overtuiging: de Servische instellingen moeten de burgers weer dienen. Marija roept uit: “We zijn gekomen met realistische eisen, die moeten worden ingewilligd. Tot het zover is, zullen we blijven marcheren, staken en bezetten, en weigeren terug te krabbelen totdat er echte verandering is bereikt.”
