NL 
EN 
Foto: FMT
De FMS is in samenwerking met International Foundation GroenLinks, een serie begonnen over de Servische anticorruptie protesten. Tijdens deze reeks belichten we verschillende kanten van de protesten, en ditmaal behandelen wij het sociaaldemocratische perspectief.
Afgelopen zaterdag, 15 maart, vonden de grootste (studenten)protesten in Servië tot nu toe plaats, met meer dan 300.000 aanwezigen. De eis van het aftreden van president Vučić is tot dusver niet ingewilligd, maar de druk op de president wordt steeds hoger. Veel van de Europese Unie is niet te merken bij de protesten. Mede hierover sprak de FMS met Konstantin Samofalov op 12 februari. De heer Samofalov is een ex-lid van het Servische parlement en momenteel internationaal secretaris van de partij van Vrijheid en Rechtvaardigheid (SSP) in Servië. Samen bespraken we de situatie in Servië na het instorten van de overkapping in Novi Sad, waarbij vijftien mensen om het leven kwamen en die tot massale protesten heeft geleid. Konstantin vertelde ons over de reactie van de regering, de rol van de Europese Unie en hoe hij de protesten ziet verlopen.
Hoe is de situatie in Servië op dit moment?
Het is nu enkele maanden geleden dat de overkapping instortte. De gebeurtenis was niet zomaar een incident, maar het gevolg van massale corruptie in Servië en wanpraktijken van de regering. Het Servische volk heeft een massale opstand gecreëerd, geleid door de studenten. Wat we nu al weken zien, is dat deze protesten zich door het hele land hebben verspreid. Zelfs op het platteland, waar de huidige regering populairder is, protesteren mensen en blokkeren straten. Zoiets is in Servië niet gebeurd sinds de val van het dictatoriale systeem van Milošević in 2000.
Hoe ging de regering om met het instorten van de overkapping?
President Vučić geeft zichzelf autoriteit die hij, grondwettelijk gezien, niet heeft. Hij verandert zijn uitspraken dagelijks. Eerst verklaarde hij dat er helemaal niet is verbouwd aan de overkapping. Toen werd relevante informatie gepubliceerd en bleek het tegendeel waar te zijn. Dit was het begin van de pogingen van de president om het in de doofpot te stoppen. Daarna zagen we zijn verklaringen en die van zijn regering, die beweerden dat alle gegevens over de instorting beschikbaar waren, maar ondertussen bleek dat niet zo te zijn. De regering begon kleine stukjes informatie vrij te geven en elke keer vertelden ze het publiek dat dit alle documentatie was die ze hadden. De studenten reageren op de acties van de president door hem te vertellen: “Je hebt de autoriteit niet; het zijn jouw zaken niet. We richten ons tot de regering, de ministeries, overheidsbedrijven, het rechtssysteem, niet tot jou.” Toch is hij degene die naar buiten treedt en het publiek van informatie voorziet.
Hoe reageerde de regering op de protesten?
De strategie van de regering was om de studenten bang te maken en te bedreigen, maar het werkte averechts, want het aantal protesten en deelnemers nam aanzienlijk toe. De belangrijkste reden waarom deze strategie niet werkt, is omdat de studenten een andere mentaliteit hebben.
In tegenstelling tot vorige generaties, die aan hun toekomst dachten en de oplossing was om weg te gaan en naar een EU-land te verhuizen, wil deze generatie niet weg. Dit is een serieus probleem voor Vučić, want hij kan de studenten niet uit Servië zetten.
“Het aanvallen van onze kinderen maakte iedereen boos”
Waarom zijn deze protesten zo succesvol?
In Servië beschouwen we deze protesten niet als een succes of niet, want het is een oprechte reactie van de mensen die normaliteit en een normaal functionerende staat eisen. We hebben in de loop der jaren veel verschillende protesten gehad, bijvoorbeeld tegen verkiezingsfraude en de massale schietpartij in 2024, die werden geleid door verschillende structuren zoals oppositiepartijen en verschillende organisaties. Nu blijkt dat deze ineenstorting van de overkapping een sublimatie is van al het verkeerde handelen van de regeringspartij, en deze keer hadden de studenten er genoeg van. Ze reageerden met zo’n hoge mate van sociaal bewustzijn dat de meeste mensen van oudere generaties niet hadden verwacht. Ze gingen ervan uit dat de studenten apolitiek waren en geen idee hadden wat er om hen heen gebeurde. De aanleiding voor de massale protesten was de reactie en het geweld van de para-veiligheidsstructuren van de regerende partij. Ze sloegen demonstranten in elkaar en reden ze omver, wat het hele glas deed overstromen. Het aanvallen van onze kinderen maakte iedereen in het land boos.
Wat is de rol van de oppositiepartijen in de protesten?
We hebben verschillende rollen. Aan de protesten nemen wij deel als burgers, niet alleen mijn partij, maar alle oppositiepartijen. We bieden ook juridische ondersteuning aan burgers, dus niet alleen aan studenten, maar aan iedereen die door het politieke systeem wordt aangevallen. Daarnaast werken we heel hard met onze internationale partners om te proberen de mediaduisternis die we in Servië hebben te overbruggen. De communicatiekanalen die we hebben, zijn de kanalen die alleen politieke partijen kunnen onderhouden. Er is bijna geen vrije media in het land en we proberen onze partners in Europa bewust te maken van wat er hier gebeurt. Daarom zijn buitenlandse partnerschappen erg waardevol voor ons.
Wat is de rol van de Europese Unie?
We kregen te maken met verschillende benaderingen van de verschillende instellingen van de Europese Unie. Helaas zwijgen de Europese Commissie (EC) en sommige leden van de Raad, zoals al vele jaren het geval is, over de schade die het regime aanricht aan de Servische samenleving. Sommigen van hen steunden zelfs de regering, wat zeer ontmoedigend is voor de pro-Europese kiezers in Servië. De meest recente verklaringen van de commissaris voor uitbreiding zijn bijvoorbeeld erg zwak. Een paar dagen geleden schreef ze een brief aan het Servische publiek, die niet inging op de echte problemen die we in Servië hebben en bestond uit meerdere vage verklaringen.
Aan de andere kant waren we getuige van een positieve betrokkenheid van het Europees Parlement (EP). Het EP hield een debat over de politieke crisis in Servië op de eerste dag van de plenaire vergadering in Straatsburg. Alle EP-leden die aan het debat deelnamen, afkomstig uit het hele politieke spectrum, spraken bijna met dezelfde stem.
Is er vertrouwen van de Servische burgers in de EU?
Het vertrouwen in de EU is op het laagste punt sinds jaren. Het is erg ontmoedigend op dit moment en het is een direct gevolg van de reactie van de Unie op de protesten. De reden waarom de peilingen een laag vertrouwen laten zien, is omdat EU-functionarissen nog steeds de huidige president en de regering steunen, en dat maakt pro-EU kiezers verward. Het kan er zelfs toe leiden dat ze de EU de rug toekeren. Het goede nieuws is dat veel mensen zich besluiteloos voelen. Ze zijn in de war door de Europese boodschappen, maar hun hart en geest kunnen weer worden verwarmd. Maar dat kan niet alleen met een paar verklaringen, de steun van de EU moet oprecht zijn. Er moet een duidelijke boodschap worden afgegeven dat Europa Servië als een vrije en democratische staat wil zien en dat Europa voor Servië alles wenst wat elke lidstaat voor zichzelf wenst.
“De Commissie is de steun van deze jongere generatie aan het vergokken”
Wat moet de Europese Unie doen?
Op dit moment eisen de studenten van de Servische regering wat de Europese Unie (EU) van Servië als kandidaat-lidstaat zou moeten eisen, zoals een onafhankelijke rechterlijke macht en verantwoordingsplicht van de regering. Wat we van de EU en alle lidstaten verwachten, is dat ze de gebeurtenissen in Servië bij de juiste naam geven. Wat we nodig hebben zijn duidelijke verklaringen van de Europese Commissie en een duidelijk standpunt over wat er gaande is in Servië. Als er reacties komen op autocratische tendensen en verkiezingsvervalsing in sommige EU-lidstaten, zoals Roemenië, kunnen ze niet zwijgen over wat er in Servië gebeurt.
De Commissie is de steun van de jongere generatie aan het gokken. Deze generatie is nu al teleurgesteld door het dubbelzinnige standpunt en als ze doorgaan zoals ze nu bezig zijn, zullen ze de steun van de jonge generatie verliezen. Het zal erg moeilijk worden voor pro-Europese politieke krachten om de boodschap over Europese waarden over te brengen. Als de EU zich afzijdig houdt en blijft zwijgen over de schimmige deals van Servië met China, zijn er andere mondiale spelers die maar al te graag een rol willen spelen op de Westelijke Balkan en in Zuidoost-Europa in het algemeen. Servië is geografisch gezien een centraal land, wat het interessant maakt voor andere mondiale spelers om Servië weg te trekken van de EU. Dit zal zeer schadelijk zijn voor Servië, de regio en uiteindelijk voor de EU.
“Dankzij deze protesten is er geen weg terug”
Wat denk je dat er nu gaat gebeuren?
Waar we naartoe gaan, is moeilijk te zeggen. De regering past repressieve methoden toe en we moeten afwachten hoe onderdrukkend ze de komende dagen zullen worden. Als president Vučić voor zichzelf erkent dat hij moet aftreden, dan kan de samenleving een oplossing vinden. Er zijn veel verschillende actoren die nadenken over veel verschillende oplossingen, en dat is goed omdat we nu ook de samenleving en de bevolking erbij betrekken, die er jarenlang geen deel van uitmaakten. We zullen moeten nadenken over hoe we de Servische maatschappij anders kunnen vormgeven. Als samenleving moeten we de spelregels veranderen. Hopelijk met hulp van de EU, samen met een duidelijk perspectief en duidelijke normen in het uitbreidingsproces. We willen graag partners, zoals de EU, om van Servië een normale samenleving te maken. We moeten erkennen dat Servië in zijn huidige staat geen normale samenleving is. Dankzij deze protesten is er geen weg terug.
