NL 
EN 
Foto: De Servische vlag wappert bij een overheidsgebouw in de hoofdstad Belgrado. Bron: Flickr
De Servische verkiezingen van december 2023, gekenmerkt door grootschalige fraude en manipulatie, zijn een nieuw hoofdstuk in de zorgwekkende ontwikkeling van het land. Serviërs gingen massaal de straten op, uit protest tegen de fraude, het ongelijke speelveld en de algehele staat van de democratie en rechtstaat in hun land.
Het belang van internationale aandacht voor de gang van zaken tijdens deze verkiezingen is groot. Vorige week werd een resolutie, waarin wordt gepleit voor een onafhankelijk onderzoek naar de vele gerapporteerde misstanden, ruim aangenomen in het Europees Parlement (461 voor, 52 tegen). Als blijkt dat de Servische autoriteiten betrokken zijn geweest bij het beïnvloeden van de verkiezingsuitslag, wil het Parlement dat er wordt gekeken naar stopzetting van verschillende subsidies naar het land. De FMS sprak over de ontwikkelingen in Servië met Europarlementariër Thijs Reuten van de PvdA en activist Milos Đajić van het Center for Modern Skills.
Al langer misstanden rondom verkiezingen
Reuten leidde tijdens eerdere verkiezingen in 2022 een delegatie van verkiezingswaarnemers namens het Europees Parlement. “Ook toen was duidelijk dat de partij van Vučić (de Servische president, red.) de media volledig domineerden en ook toen al werden grote groepen stemmers onder druk gezet en waren er meldingen over kiezers die met bussen waren aangevoerd en over niet correcte kiesregisters”, zegt Reuten. Đajić: “Het maatschappelijke middenveld en oppositiepartijen wordt geïntimideerd en in een kwaad daglicht gesteld door pro-Vučić-media – dit is een groot probleem”.
Reuten vindt het door het Europees Parlement gevraagde onderzoek naar de verkiezingsfraude een goed initiatief. “Maar het heeft alleen zin als er doeltreffende sancties aan worden verbonden als vast komt te staan dat de regering hier actief bij betrokken is. Ook is het belangrijk dat er vaart wordt gemaakt met het instellen van het onderzoek. In mei of juni van dit jaar zullen er verkiezingen zijn voor de gemeenten die eind 2023 niet aan bod kwamen.”
De verkiezingen zijn een nieuw dieptepunt in de autocratisering van Servië. Niet eerder vonden op zulke grote schaal onregelmatigheden plaats. Er heerst dan ook grote bezorgdheid onder de Servische oppositie en maatschappelijk middenveld over de afnemende vrijheid in het land. “De EU moet assertiever zijn in haar opstelling tegenover de regering en sterkere sancties verbinden aan de beperking van vrijheden in Servië. Op dit moment heerst er enige teleurstelling onder de oppositie. Die had gehoopt een assertievere houding van hun Europese bondgenoten” stelt Đajić.
Đajić: “Maatschappelijke organisaties zijn moegestreden en verdeeld, het is van groot belang dat de EU zich meer inzet om dit soort organisaties en vrije pers in Servië te ondersteunen”.
Machtsconsolidatie met behulp van de media
“Het belang van een sterke boodschap van de EU in Servië is groot” zegt Đajić. “Die weet de gemiddelde Serviër nog onvoldoende te bereiken, onder andere door het gebrek aan aandacht hiervoor in het onderwijs en op de televisie. In deze voert de EU een moeilijke strijd tegen het dominante regime van Vučić”. Reuten zegt dat het belangrijk is om te beseffen dat Vučić in Brussel andere dingen zegt dan in Servië, juist dat bepaalt via kranten en tv de houding van veel Serviërs ten opzichte van de EU. “Je hoeft de televisie maar aan te zetten of je hoort verhalen over de oneerlijke behandeling van Servië door de EU, de hypocrisie van het Westen en ga zo maar door. Het is ongelofelijk moeilijk om Serviërs die misschien wel anders zouden willen via reguliere media te bereiken”, stelt Reuten.
Net zoals in andere autocratieën – zoals buurland Hongarije – is controle van de regering over vrijwel alle mediakanalen is onderdeel geworden van een opgebouwd systeem om de macht te consolideren. Dit wordt met name rondom verkiezingen zeer doelbewust ingezet.
Geopolitieke koers baart ook zorgen
Terwijl er officieel wordt toegewerkt naar toetreding tot de EU, blijft de regering-Vučić een dubbele agenda voeren op haar buitenlandbeleid. “Neem bijvoorbeeld de trotse presentatie van een Russisch wapensysteem, afgelopen week in Belgrado” zegt Reuten. “Servië zegt – vooral in Brussel en als hij Europese leiders ontmoet – te willen toetreden tot de EU en profiteert aan alle kanten van deze kandidaat-status, maar weigert zich te conformeren aan het Europese buitenlandbeleid. Integendeel: de banden met Rusland worden openlijk aangehaald”.
Ondertussen maakt Belgrado gretig aanspraak op de miljarden euro’s die inmiddels vanuit de EU in Servië zijn geïnvesteerd. “De appeasement-politiek van de Europese Unie, waarbij er zwak wordt gereageerd op Servische steun aan Rusland, verkiezingsfraude en het constant stoken van onrust in Kosovo en Bosnië, heeft niet gewerkt. Het brengt Servië ook niet dichter bij de EU” stelt Reuten. “Een striktere opstelling van de EU ten opzichte van Servië en doeltreffende sancties wanneer het land zich niet aan afspraken houdt, zijn hoognodig.”
De aangenomen resolutie in het Parlement is daarom een welkome – alhoewel kleine – eerste stap. De verkiezingsmanipulatie in december 2023 is een grove schending van democratische standaarden en verwachtingen van landen met een EU-kandidaatstatus. Maar al langer is de problematiek in Servië rondom haar democratie en rechtsstaat groot. Hierdoor staat de oppositie en het maatschappelijke middenveld onder enorme druk. Een strikte opstelling van de EU is daarom cruciaal – met meer dan alleen woorden. Met name nu er nieuwe lokale verkiezingen in aantocht zijn in het land en andere autocraten in de regio nauwlettend toekijken.
