Spannende dagen in Noord-Macedonië: zullen de EU-toetredingsgesprekken worden hervat?

Foto: Het parlement van Noord-Macedonië, Wikimedia Commons

Op 18 augustus is het parlement van Noord-Macedonië begonnen met een tiendaags debat over een grondwetswijziging die de weg zou vrijmaken voor toetreding tot de EU. De vereiste tweederde meerderheid van parlementsleden is nog niet bereikt. In plaats daarvan heeft de belangrijkste oppositiepartij opgeroepen tot nieuwe verkiezingen en het aftreden van verschillende ministers. Hierdoor staat de regering, geleid door de sociaaldemocratische SDSM-partij, onder zware druk, vooral omdat nieuwe verkiezingen waarschijnlijk zullen resulteren in een rechtse regering. Bovendien zullen de EU-toetredingsonderhandelingen van het land waarschijnlijk worden stopgezet als het wetsvoorstel niet wordt aangenomen. Dit artikel beantwoordt vier belangrijke vragen over de huidige spanningen in Noord-Macedonië.

Waarom zijn er grondwetswijzigingen nodig voor de EU-toetreding van Noord-Macedonië?

De weg van Noord-Macedonië naar toetreding tot de EU is al langere tijd gecompliceerd vanwege Bulgaarse inspanningen, door de historische geschillen over etnische en taalkundige kwesties tussen de twee landen: Bulgarije beweert dat de taal en identiteit van Noord-Macedonië van Bulgaarse oorsprong zijn, wat Macedoniërs als beledigend beschouwen. Daarnaast zijn er geschillen over de Bulgaarse minderheid in Noord-Macedonië en vice versa. Eerder, voordat de EU in juli toetredingsgesprekken met Noord-Macedonië begon, had Bulgarije deze gesprekken geblokkeerd, totdat Noord-Macedonië de “French Proposal” accepteerde, wat inhield dat de Bulgaarse minderheid in de Macedonische grondwet zou worden erkend en hun rechten grondwettelijk beschermd zouden worden. 

Nu eist Bulgarije dat de Bulgaren in de grondwet worden genoemd als een van de stichtende volken van Noord-Macedonië, omdat de gesprekken over toetreding tot de EU anders zullen worden geblokkeerd door een Bulgaars veto. Voor deze grondwetswijziging is een tweederde meerderheid in het parlement nodig. Dit betekent dat 80 van de 120 parlementsleden voorstander moeten zijn van het opnemen van Bulgaren als de stichtende volken van Noord-Macedonië. Het ziet er echter naar uit dat deze meerderheid niet gehaald zal worden vanwege de controverse die de grondwetswijzigingen hebben opgeroepen.

Wat maakt de grondwetswijzigingen controversieel? 

Toegeven aan de eisen van Bulgarije heeft herhaaldelijk tot controverse geleid in Noord-Macedonië. In juli 2022 leidde de aanvaarding van de “French Propsal” tot dagelijkse protesten. Deze werden georganiseerd door de eurosceptische en rechtse oppositiepartij VMRO-DPMNE en veroordeelden de zogenaamde “Bulgarisering” van de Macedonische samenleving als voorwaarde voor toetreding tot de EU. Nu verzet de oppositiepartij zich hevig tegen de onlangs voorgestelde grondwetswijziging om Bulgarije toe te voegen aan de stichtende volkeren van Noord-Macedonië.

De reden waarom de grondwetswijzigingen met zoveel ontevredenheid worden ontvangen, is de recente golf van rechtse, nationalistische en anti-Bulgaarse sentimenten in Noord-Macedonië na de “French Proposal”. De dreiging die de grondwetswijzigingen voor de nationale belangen van Noord-Macedonië zouden betekenen, lijkt vooral voort te komen uit door Rusland gevoede mythen in plaats van uit realistische verwachtingen. Rusland heeft namelijk geprobeerd de spanningen tussen Sofia en Skopje strategisch uit te lokken en heeft daarmee een belangrijke rol gespeeld bij het aanwakkeren van anti-Bulgaarse hysterie en protesten in Noord-Macedonië. Bovendien wordt beweerd dat VMRO-DPMNE samenwerkt met het Kremlin voor invloed in de binnenlandse politiek van Macedonië, met als doel te voorkomen dat het land toetreedt tot de EU. 

Hoe zag de aanloop naar het debat eruit?

Gezien de hoge urgentie van de grondwetswijzigingen enerzijds en de felle oppositie anderzijds, werd het debat over de grondwetswijzigingen voorafgegaan door vele pogingen om VMRO-DPMNE vóór te laten stemmen. De rechtse partij had hiervoor veel criteria opgesteld. Ze kondigde aan dat ze alleen vóór zou stemmen als de linkse, pro-Europese en etnisch-Albanese DUI-partij uit de regering zou stappen, wat ook gebeurde. Het aftreden van de DUI-ministers wordt echter pas effectief als VMRO-DPMNE voor de amendementen stemt, terwijl VMRO-DPMNE eist dat de aftredingen onherroepelijk zijn. Verder eist de partij dat er dit najaar vervroegde parlementsverkiezingen worden gehouden. De partij zei dat ze alle vergaderingen met de regering heeft stopgezet, behalve die over de vervroegde verkiezingen. Daarnaast heeft de VMRO-DPMNE een nieuw criterium toegevoegd om voor de grondwetswijzigingen te stemmen: dat de ministers van de SDSM ook aftreden. De partij heeft ook voorwaarden gesteld aan actoren buiten de Macedonische regering. Ze heeft de EU opgeroepen om “de Macedonische identiteit, cultuur, traditie en taal ondubbelzinnig te bevestigen” en Bulgarije om een Macedonische minderheid in het land te erkennen. Met andere woorden, het is duidelijk dat VMRO-DPMNE nooit van plan was om voor de grondwetswijzigingen te stemmen, door nieuwe voorwaarden te blijven stellen, wetende dat aan sommige niet zou worden voldaan. 

Wat zal er na het debat gebeuren? 

Aangezien VMRO-DPMNE, zoals te verwachten viel, van mening is dat hun criteria niet zijn bereikt, zijn ze nog steeds geen voorstander van de grondwetswijzigingen. Tot nu toe is tijdens de debatten dus duidelijk geworden dat er een tekort is, namelijk van 7 parlementsleden, voor een tweederde meerderheid. Als dit zo blijft, betekent dit dat de VMRO-DPMNE de grondwetswijzigingen met succes heeft weten te blokkeren en dat Bulgarije zijn veto over de toetredingsonderhandelingen met de EU zal handhaven. 

Met dit in het achterhoofd zou de regering kunnen besluiten om de stemming uit te stellen tot november, wat dichter bij de geplande voortzetting van de EU-toetredingsgesprekken ligt en dus meer druk op de oppositie zou uitoefenen om het proces niet langer te belemmeren. De regering zou zich echter ook gedwongen kunnen voelen om in te stemmen met de eisen van de VMRO-DPMNE om vervroegde verkiezingen te houden. 

Ongeacht wanneer de Macedoniërs naar de stembus zullen gaan, hetzij volgend najaar in vervroegde verkiezingen, hetzij volgend voorjaar wanneer de verkiezingen officieel gepland zijn, zal de toename van nationalistische sentimenten er waarschijnlijk voor zorgen dat de sociaaldemocratische SDSM-partij een verkiezingsnederlaag lijdt en de VMRO-DPMNE-partij aan de macht komt. Deze resultaten, die ook worden voorspeld door opiniepeilingen, geven aanleiding tot bezorgdheid over de toekomst van Noord-Macedonië op weg naar toetreding tot de EU. Met de eurosceptische VMRO-DPMNE partij met haar banden met Rusland in de regering is het onwaarschijnlijk dat het land de vereiste hervormingen voor toetreding tot de EU zal doorvoeren. Daarom heeft de VMRO-DPMNE-partij niet veel goeds in petto voor de toekomst van het land.