NL 
EN 
In Rusland zijn sinds een paar weken de acht definitieve kandidaten bekend die het tegen elkaar gaan opnemen in de verkiezingen van 18 maart. Er is voor ieder wat wils: van communist tot liberaal, van nationalist tot ultra-nationalist, van ideologische kandidaten tot kandidaten met geen enkele ideologie. Veel zal het echter niet uitmaken, aangezien het resultaat bij voorbaat vaststaat: een vierde termijn voor president Vladimir Poetin. En dat terwijl het toch vrij veel moeite vergt om je überhaupt te registreren als kandidaat: je moet honderdduizenden handtekeningen verzamelen en voldoen aan allerlei strenge regels, en als je oppositie voert heb je daar over het algemeen weinig tot geen financiële middelen voor. Wie zijn dan die mensen die toch zo graag en hard proberen om in de race te blijven, en waarom doen ze dat?
De roze olifant van de verkiezingen
De enige oppositiekandidaat die enigszins kans maakte om Poetin daadwerkelijk uit te dagen was de anticorruptie-activist Alexey Navalny. Maar hij is uitgesloten van deelname na een voorwaardelijke straf in een rechtszaak die volgens zijn aanhangers politiek gemotiveerd was. Sindsdien heeft hij zijn indrukwekkende campagne – lokale kantoren in zo’n 70 steden, veel rally’s en vrijwilligers, effectieve crowdfunding etc. – omgezet tot een boycot campagne die hij een ‘kiezersstaking’ noemt. Sinds hij zelf niet meer mee mag doen, heeft hij deze verkiezing bestempeld tot een ‘herverkiezing van Poetin’ en verwijt hij andere oppositiekandidaten mee te doen voor spek en bonen en daarmee alleen een frauduleuze verkiezing te legitimeren.
Één van die kandidaten is Ksenia Sobchak, een voormalige socialite en TV-presentatrice van entertainment shows. Sinds een aantal jaren is ze echter veel politieker geworden: ze doet mee aan oppositieprotesten (waarmee ze haar TV carrière om zeep hielp) en is openlijk kritisch richting het Kremlin. Ook deinst ze niet terug voor gevoelige kwesties. Zo zegt ze openlijk dat de Krim annexatie illegaal was, en heeft ze op een persconferentie president Poetin rechtstreeks gevraagd waarom Navalny, één van de bekendste oppositieleiders, niet mee mag doen aan de verkiezingen. Dit op de staatstelevisie, waar alleen zijn naam al taboe is. Desondanks wordt haar verweten een instrument te zijn in Poetin’s handen, al dan niet bewust. Het feit dat het haar lukte zich als kandidaat te registreren wordt als extra bewijs gezien van Poetin’s zegen. Wat dit nog saillanter maakt, is het feit dat haar vader, een voormalige burgemeester van St Petersburg, in de jaren ’90 een politieke mentor was voor Poetin, en dat ze Poetin heeft gesproken voordat ze haar kandidatuur openbaar maakte. In elk geval, zo zeggen critici, is haar rol het verdelen van de oppositiestem. Sobchak zelf heeft zich gepositioneerd als de proteststem. Sinds een paar jaar is er geen optie meer in Rusland om een ‘stem tegen allen’ uit te brengen, en dit is de niche die zij tracht in te nemen.
Van de resterende kandidaten zijn er drie – de nationalist Sergey Baburin, ultra-nationalist Vladimir Zhirinovski en liberaal (en democraat) Grigori Yavlinski – die al sinds de jaren ’90 in de politiek zitten, maar daarmee niet een grotere kans maken. Twee andere kandidaten zijn weer minder bekend maar maken ook geen kans: Maxim Suraikin, leider van de marginale partij Communisten van Rusland (niet te verwarren met de Communistische Partij, tweede partij van het land) en de zakenombudsman Boris Titov. Ook de Communistische Partij doet mee, met een verrassende, kandidaat: niet de eeuwige partijleider Gennadi Zyuganov, maar een directeur van een groot boerderij buiten Moskou, Pavel Grudinin. Hoewel hij relatief jong is voor een kandidaat van zijn partij (57), is hij wel vol respect voor Josef Stalin, wat hem dan weer minder verrassend maakt. En dan heb je natuurlijk nog de beoogde winnaar.
Een vierde termijn
De officiële populariteit van president Poetin loopt boven de 80%, maar met zekerheid valt er niet zoveel te zeggen. De laatste enigszins betrouwbare opiniebarometer – Levada Center – kondigde in januari aan haar opinieonderzoeken tot aan de verkiezingen niet meer te publiceren, uit angst voor consequenties. Dit kan namelijk geïnterpreteerd worden als politieke beïnvloeding, en aangezien Levada wel eens heeft samengewerkt met Westerse organisaties zou het daarmee de stempel ‘Buitenlandse Agent’ tot gevolg kunnen hebben.
Er zijn echter wel tekenen dat Poetin niet al te gerust is. Het feit alleen al dat Alexey Navalny uitgesloten is van de verkiezingen spreekt boekdelen. Hoewel Navalny relatief populair is, zou hij onder de huidige omstandigheden in Rusland het nooit kunnen winnen van Poetin. Wat hij wél zou kunnen bereiken is een protestbeweging zoals die na de parlements –en presidentsverkiezingen van respectievelijk 2011 en 2012. Duizenden mensen gingen de straat op in verschillende steden in Rusland, voortgestuwd door de brutaliteit van de vervalsingen tijdens de verkiezingen, veelvuldig in beeld gebracht op mobiele telefoons van honderden Russen. Die beweging kwam erg onverwachts, en leek groter dan welke andere protestbeweging sinds de jaren ’90. Maanden later stierf het een stille dood na een zwanenzang in mei op het Bolotnaya plein in Moskou: een protest dat eindigde in gevechten met de politie, honderden arrestaties en rechtszaken tegen demonstranten die de daaropvolgende jaren voor veroordelingen zorgden.
Er is geen specifieke reden om te denken dat zo’n protestbeweging vandaag de dag wél grotere gevolgen zou hebben, maar ook geen garantie dat het níet zo zou zijn. De economische situatie in Rusland is inmiddels verslechterd door de Westerse sancties die sinds 2014 gelden. Er zijn regelmatig stakingen en berichten over salarissen die soms maandenlang niet betaald worden. Tegelijkertijd lijkt de golf van patriottisme over de Krim annexatie – die dat soort alledaagse klachten naar de achtergrond had verdreven – al over het hoogtepunt. Het lijkt ook te verdrinken in de berichten over telkens nieuwe (Russische) doden in Syrië; een conflict dat veel minder begrip oproept bij de gemiddelde Rus dan de oorlog in buurland Oekraïne.
Er is dus enige reden voor nervositeit in het Kremlin. In dit licht is het ook niet gek dat Poetin eind 2016 een nieuwe Nationale Garde creëerde: een interne veiligheidsmacht die onder het directe bevel staat van zijn bodyguard Victor Zolotov.
Het recentste teken van ‘Poetin-moeheid’ kwam zodra de verkiezingscampagne goed en wel op gang kwam: in veel steden in Rusland worden Poetin’s verkiezingsbanners beveiligd door politieagenten. De beveiliging is ingesteld na meerdere incidenten van vandalisme gericht specifiek tegen zijn posters: van graffiti met ‘leugenaar’ tot verfbommen tussen de ogen en posters bekogeld met eieren.
De barricades op?
Dit alles geeft geen houvast over de proteststemming in Rusland, en hoe groot of klein deze is; het gaat immers om zeer indirecte en moeilijk te meten signalen. En zelfs de meest ontevreden Rus zou de stap om te gaan demonstreren te groot kunnen vinden. Maar het Kremlin lijkt geen enkel risico te willen nemen, en dat is op zichzelf al veelzeggend. Verkiezingen zijn in Rusland over het algemeen een periode van extra prikkels om de straat op te gaan. Dit verklaart ook de extra motivatie van de oppositiekandidaten om zo hard te werken voor een registratie en het recht om campagne te voeren: als je ooit mensen kunt bereiken dan is het wel nu. Daar zet het Kremlin dan weer zijn eigen kandidaten tegenover, naast Poetin: mensen van wie niet verwacht wordt dat ze kritisch zullen zijn, maar die wel het beeld creëren van een veelvuldigheid aan keus.
In theorie zijn er deze keer misschien wel meer prikkels om de straat op te gaan dan bij de vorige verkiezingen, maar het politieke klimaat in Rusland is ook weer harder geworden: je wordt nog sneller tot ‘landverrader’ bestempeld als je enigszins kritisch bent, en de consequenties zijn groter. Aan de andere kant hebben de Russen (enigszins generaliserend) in het verleden ook laten zien niet bang te zijn voor zulke consequenties, als ze maar boos genoeg zijn. Of dat nu het geval is zullen we rond 18 maart zien.
Marina Ohanjanyan, Senior Project Manager Oost-Europa en Zuid-Kaukasus
Foto: Flickr
