NL 
EN 
Tien jaar geleden vonden er twee verschrikkelijke schipbreuken plaats voor het eiland Lampedusa. Minstens 368 vluchtelingen overleden tijdens de eerste schipbreuk op 3 oktober. Slechts acht dagen later, tijdens een tweede ramp, verdronken er nog minstens 268 vluchtelingen, waaronder 60 kinderen. Het hoge aantal doden is niet alleen te verklaren aan de hand van de schipbreuk, maar ook aan de hand van de reactie van Italiaanse autoriteiten. Deze hielden namelijk een marineschip, die de vluchtelingen op de boot zou helpen, tegen, om zo te voorkomen dat ze van boord zouden gaan op Italiaans grondgebied. Vertragingen bij de redding droegen zo bij aan het dodenaantal.
Als reactie op deze tragische gebeurtenis volgde verontwaardiging door heel Europa en werd toegezegd om de nodige inspanningen te leveren. De toenmalige voorzitter van de Commissie, José Manuel Barroso, verklaarde dat dit “nooit meer” zou gebeuren.
De Italiaanse zoek-en-reddingsoperatie Mare Nostrum werd gelanceerd, maar werd al na één jaar opgeheven. Er kwamen beperkte Europese zeepatrouilles voor in de plaats, maar die kwamen in 2019 tot hun eind. Sindsdien is het beleid voor zoek- en reddingsoperaties belemmerd door pushbacks, criminalisering van NGO’s en opzettelijke vertragingen. De cijfers liegen er niet om: Sinds 2014 zijn minstens 28.100 mensen omgekomen of vermist geraakt toen ze probeerden de Middellandse Zee over te steken om Europa te bereiken. Dit jaar lijkt het dodelijkste te worden in het Middellandse Zeegebied sinds 2017 – met tot nu toe 2.357 geregistreerde doden of vermisten. Organisaties als Amnesty, Artsen zonder Grenzen en Human Rights Watch noemen de Middellandse Zee niet voor niks een “massagraf”.
Deze doden hadden gered kunnen worden, bijvoorbeeld door effectieve zoek- en reddingsmissies en het aanbieden van veilige en regelmatige routes. In plaats het investeren in opvangsystemen en reddingsmissies, zijn overheden namelijk vooral bezig met het belemmeren van vrijwillige zoek- en reddingsinitiatieven. In andere woorden: 10 jaar na de rampen in Lampedusa, lijkt de situatie weinig verbeterd.
Hoe de geschiedenis zich herhaalt
Het aantal vluchtelingen dat naar Lampedusa gaat, is onlangs toegenomen, als gevolg van onzekere omstandigheden in Tunesië en conflict in Noord-Afrika. Door gebrek aan legale routes voelen veel migranten zich gedwongen om de gevaarlijke oversteek te maken naar een veiliger leven in Europa. Deze stijging heeft wederom geleid tot desastreuze gevolgen. Het Italiaanse Rode Kruis sloeg alarm, maar middelen voor civiele bescherming werden niet beschikbaar gesteld door Italiaanse autoriteiten.
Alhoewel het aantal migranten op Lampedusa steeg, was het niet onbeheersbaar. Het probleem was eerder dat de Italiaanse regering weinig moeite deed om opvangfaciliteiten te verbeteren of de migranten over Italië te verspreiden, om zo de druk af te nemen van het erg kleine eiland Lampedusa. In plaats daarvan maakte Meloni, de extreemrechtse premier van Italië, aanspraak op EU-landen met hogere immigratiecijfers om de migranten op te nemen. Helaas is er, naast in Italië, ook bij andere EU-lidstaten een groot gebrek aan solidariteit.
“Von der Leyen lijkt niet te schuwen voor een extreemrechtse aanpak.”
Falende maatregelen
In plaats van gealarmeerd te zijn door de pijnlijke gelijkenis tussen de rampen van 10 jaar geleden en de huidige situatie in Lampedusa, werken Italië en de EU juist aan tegenstrijdige en ondermijnende maatregelen die meer problemen veroorzaken dan ze oplossen.
Zo was het Meloni die aanzette tot de problematische EU-Tunesië deal. Alhoewel het aantal vertrekken met 70% gestegen is sinds de ondertekening in juli, weigert de Italiaanse premier enige kritiek op de deal te accepteren. Sterker nog, ze noemde het tijdens een VN-vergadering een ‘model om ook met andere landen te gebruiken’. Italië en de EU weigeren te onderkennen dat dusdanige deals gepaard gaan met serieuze mensenrechtenschendingen.
Daarnaast zet Italië hard in op het ondermijnen van NGO’s die zich richten op het redden van migranten. De Italiaanse overheid belemmert hun boten, bezuinigt op hun fondsen, verbiedt ze meerdere reddingen uit te voeren, en laat ze langere afstanden afleggen om migranten te ontschepen. Het tegenwerken van NGO’s beperkt zich niet tot de Italiaanse overheid. Op 4 oktober kondigde de EU een deal aan met maatregelen omtrent immigratie in tijden van uitzonderlijk hoge aankomsten. Ook voor deze deal heeft Italië tijdens onderhandeling gezorgd voor de verwijdering van referenties aan operaties van NGO’s.
NGO’s zien hoe schadelijk de acties van de Italiaanse overheid zijn, en pleiten er daarom voor dat regeringen hen niet langer tegenwerken, meer legale migratieroutes openen, en het legalisatieproces voor illegale migranten die al in Italië zijn vereenvoudigen.
Helaas heeft de extreemrechtse Italiaanse overheid de afgelopen weken juist verdere stappen genomen om het legalisatieproces te bemoeilijken, zoals de maatregel om migranten die wachten op een asielbesluit een borgsom van €5.000 te laten betalen, als zij niet naar een detentiecentrum gestuurd willen worden. Bovenop de nieuwe Italiaanse maatregelen, moeten vertrekken uit Noord-Afrika geblokkeerd worden door een Europese zeemissie. Dat werd aangekondigd door Europese Commissievoorzitter Von der Leyen, die niet lijkt te schuwen voor deze extreemrechtse en onmenselijke aanpak.
Politieke framing
Het is duidelijk dat Europese politieke keuzes hebben geleid tot de rampen in Lampedusa van 10 jaar geleden. Helaas is er niet voldoende van die les geleerd, en is onmenselijk beleid eerder toe- dan afgenomen. De gelijkenissen tussen de situatie waarin de desastreuze rampen konden gebeuren en de huidige situatie zijn uitermate pijnlijk. Behulpzame en humane langetermijnmaatregelen ontbreken. De focus lijkt vooral gericht op de strategische politieke framing van migrantenstromen. Zo zijn Meloni en Von der Leyen ervan beschuldigd Lampedusa te hebben misbruikt voor hun politieke campagne voor de naderende Europese parlementsverkiezingen. Bij de politieke framing van migratie wordt bovendien vaak gesuggereerd dat het probleem niet zit in falende maatregelen van Europese overheden, maar in ‘onbeheersbare’ migratiestromen en mensensmokkelaars.
“De focus lijkt vooral gericht op de strategische politieke framing van migrantenstromen”
Alhoewel beloftes om migratiecijfers terug te dringen goed scoren tijdens verkiezingen, lukt het (extreem)rechtse partijen maar moeilijk om woord bij daad te voegen. Toen de extreem-rechtse partij van Meloni vorig jaar werd gekozen, beloofden ze de massa-immigratie naar Italië te verminderen. Maar in slechts een jaar tijd, is het aantal mensen dat in Italië aankomt op boten uit Noord-Afrika bijna verdubbeld.
De nodige maatregelen
Amnesty International stelt terecht: “Ondanks beloftes om smokkeloperaties hard aan te pakken, hebben de Europese leiders consequent verzuimd om de enige maatregel te nemen die ervoor zou zorgen dat smokkelaars geen handel meer zouden drijven: het verlenen van voldoende visa.” Ook twitterde Alarm Phone, een organisatie die noodoproepen ontvangt van mensen die de Middellandse Zee proberen over te steken: “EU-politici blijven smokkelaars de schuld geven van de massale sterfte op zee, terwijl degenen die grenzen bouwen en ‘beschermen’ verantwoordelijk zijn voor het eindeloze lijden. Bij gebrek aan veilige corridors zullen mensen hun leven op zee blijven riskeren”.
Volgens Giovanna Di Benedetto, vertegenwoordiger voor Save the Children, blijven mensen in de Middellandse Zee sterven omdat er nog steeds een gebrek aan gecoördineerde reddingsoperatie en veilige migratieroutes is. Ze pleit voor veilige en reguliere routes waardoor mensen armoede, conflicten en klimaatrampen kunnen ontvluchten: “Migratie is geen noodsituatie, maar een menselijk fenomeen dat goed moet worden aangepakt en beheerd. Massale sterfte in de Middellandse Zee kan en moet volledig worden voorkomen.”
Meer lezen?
Meer lezen over migratie en het belang van veilige en legale migratieroutes? In 2019 deden wij onderzoek naar migratie uit Tunesië. Lees het onderzoek hier.
