NL 
EN 
Foto: Foto’s van president Bashar al-Assad, tentoongesteld tijdens de burgeroorlog in pro-regimegebieden in Syrië – Store Norske Leksikon
Met de val van het regime van Assad is er een nieuw tijdperk voor Syrië aangebroken, maar de vreugde over de bevrijding wordt overschaduwd door onzekerheid en geweld. Syrië wordt momenteel geconfronteerd met de dodelijkste geweldsuitbarsting sinds het vertrek van de dictator. Volgens het Syrische Observatorium voor de Mensenrechten zijn meer dan duizend mensen omgekomen in een golf van geweld. Duizenden Alawieten, de religieuze minderheid waartoe Assad zelf behoort, zijn op de vlucht geslagen. De angst voor wraakacties en sektarisch geweld zorgt ervoor dat minderheden zich uiterst kwetsbaar voelen in de huidige onstabiele situatie. Wat gaat de komende tijd voor hen betekenen? Hierover hebben we gepraat met Wahhab Hassoo, mede-oprichter van Stichting NL Helpt Yezidi’s.
Het dictatorschap van Bashar al-Assad, en daarvoor van zijn vader Hafez al-Assad, heeft Syrië 54 jaar lang met ijzeren hand onderdrukt. ‘Andersdenkenden’, leden van de oppositie en religieuze minderheden werden meedogenloos onderdrukt, gedwongen bekeerd, verbannen of zelfs vermoord. Het regime van de familie Assad was voor niemand in het land prettig, maar vooral religieuze en etnische minderheden leden onder de hardhandige ontkenning van hun rechten en vrijheid. Nu het land vrij is, zal elke minderheidsgroep gespannen zitten kijken naar wat de grootmachten in het land, en om het land heen, zullen doen. Volgens Wahhab Hassoo, wiens Yezidigemeenschap een sterk benadeelde minderheid vormt in Syrië, Irak en Turkije, bevindt Syrië zich in een zeer complexe situatie en denkt vooral dat het voor minderheden op de korte termijn enorm tragisch zal zijn. Hij beaamt dat in tijden van instabiliteit minderheden het hardst zullen worden getroffen in de machtsstrijd voor het land.
Een land van minderheden
Syrië kent een grote diversiteit aan bevolkingsgroepen. Naast de overwegend soennitische meerderheid leven er talloze minderheden. De Koerden vormen de grootste etnische minderheid en beheren samen met andere minderheden een autonome regio in het noordoosten van het land, onder leiding van de Syrian Democratic Forces (SDF) – één van de belanghebbende partijen nu het land vrij is. Daarnaast kent Syrië meerdere religieuze minderheden, waaronder de Alawieten, Christenen, Sjiieten en Druzen. Onder het regime van Assad genoten sommige van deze groepen relatieve veiligheid vanwege hun neutrale of pro-regime houding.
Andere groepen, waaronder de Yezidigemeenschap in het noorden van het land, waren daarentegen al decennialang slachtoffer van onderdrukking, vervolging en zelfs genocide. Ook onder het regime van Assad was er geen plek voor hen. “Yezidi’s in Syrië zijn nooit echt erkend, net als de Koerden sinds de volkstelling van 1962. Hun taal werd verboden en meer dan 200.000 mensen zijn staatloos. Deze mensen staan bekend als Ajanib of Maktoum. Door de jaren heen zijn de meeste Yezidi’s uit Syrië verdwenen. Volgens ons netwerk zijn er nu minder dan 10.000 over,” legt Wahhab Hassoo uit.
Nieuwe macht in Syrië
Elke groep zal nu afwachtend kijken naar de machtsovername die zich de komende tijd zal afspelen tussen de verschillende belanghebbende groeperingen. Op dit moment is de Hayat Tahrir al-Sham (HTS), onder leiding van Ahmed al-Sharaa (voorheen bekend onder zijn al-Qaeda nom de guerre, Abu Mohammad al-Jolani) de hoofdrolspeler. Vanuit alle hoeken van het land, het SDF, het Syrian National Army (SNA), de HTS en premier, al-Jalali, wordt er verklaard dat ze staan voor een verenigd, inclusief, democratisch en vrij Syrië voor iedereen, vooral ook met alle diversiteit van het land. Al-Sharaa, de leider van de HTS en de transitionele president van Syrië, heeft al met veel leiders van religieuze en etnische minderheden gesproken, waaronder de Libanese Druzen leider.
Al-Sharaa heeft zich ook uitgesproken over de recente geweldsuitbarstingen tegen Alawieten en een tegenoffensief gelanceerd. In een toespraak benadrukte hij dat de aanvallen niet alleen tegen een specifieke groep waren gericht, maar tegen alle Syriërs. Hij veroordeelde de aanval op ziekenhuizen en burgers en verzekerde dat de overblijfselen van het oude regime actief zullen worden opgespoord. Tegelijkertijd beloofde hij dat verdachten een eerlijk proces zouden krijgen.
Toch blijven veel mensen sceptisch en argwanend, vanwege eigen ervaringen of vanuit de angst voor herhaling van geschiedenis. Ook Bashar al-Assad leek, toen hij net aantrad, een moderne en vrijere bestuurder te zijn dan zijn vader, maar niets was minder waar. Daarbuiten blijft er voor veel niet-abrahamitische religieuze minderheidsgroepen toch een angst voor omslag en onderdrukking als een sterk islamistische partij de macht overneemt. Voor specifiek de Yezidi’s komt deze angst voort uit de genocide die ISIS pleegde op de Yezidi gemeenschap in 2014. Gedwongen bekering, ontvoering, tot slaaf making en moord op basis van religieuze afwijkendheid laten tot op de dag van vandaag diepe wonden achter in de gemeenschap.
Wantrouwen of vertrouwen?
Alhoewel de HTS zich de afgelopen jaren actief heeft gekeerd tegen al-Qaeda en IS, blijven veel leden hun voormalige roots hebben in extremistische en jihadistische groeperingen. De leider, al-Sharaa, heeft in 2016 afstand gedaan van zijn directe verbanden met al-Qaeda en is sindsdien zeer gematigd in zijn politieke overtuigingen. De vraag is nu: is de transformatie van HTS en zijn leden een oprechte verandering in ideologie of een uitgerekende politieke manoeuvre? Hassoo, als onderdeel van een onderdrukte minderheid in de regio, ziet de plotselinge gematigde houding van de HTS nu vooral als schijn en twijfelt aan de oprechtheid van hun uitspraken. Ondanks de zeer tolerante en uitnodigende opstelling zien veel analisten achterliggende doelen bij de groepering. Om bijvoorbeeld de internationale en Europese machten gerust te stellen, hun vertrouwen te winnen, en uiteindelijk sancties tegen Syrië te liften of om van de Amerikaanse terreurlijst af te komen. Er zijn veel uitingen van acceptatie en een verlangen voor een verenigd Syrië, maar of dit ook voor iedereen, en vooral de Koerden en andere minderheden zal gelden, is nog maar de vraag. Hassoo ziet een reële verandering of onafhankelijkheid voor de Koerden niet snel gebeuren.
Bovendien spelen buitenlandse invloeden een grote rol, met name die van buurlanden zoals Turkije en Israël, die hun kans grijpen om meer invloed uit te oefenen nu het regime is gevallen. Turkije voert al lange tijd strijd tegen de Koerden in Syrië en blijft hun rechten en vrijheden ontkennen. Ook in het zuiden van Syrië viel Israël herhaardelijk aan, om richting Damascus te trekken en wellicht een machtspositie te verstrekken in deze onzekere periode. Helaas pakt de machtsstrijd tussen grootmachten zoals dit vaak tragisch uit voor de minderheidsgroepen in die regio’s die weinig te zeggen hebben.
Onzekere toekomst met een helder doel
De toekomst van Syrië ligt sinds lange tijd weer open, met kansen voor een democratisch en vrij land. In de huidige complexiteit en onzekerheid onder de bevolking zal dat geen makkelijke opgave zijn. Wahhab Hassoo ziet hier in een belangrijke les uit de geschiedenis van de regio, met name uit de gebeurtenissen in Irak sinds 2003: ‘’Dit is de kans voor Syrië om niet hetzelfde pad te bewandelen, om toch wel bij elkaar te komen. Dat ze die rechten voor de Koerden en minderheden, die Assad en zijn vader hebben ontnomen, terug geven en een Syrië bouwen waar iedereen plek heeft.”
