Doen wat eerlijk is, of doen wat goed voor Nederland is?

Op 28 september vond het notadebat over de nieuwe beleidsnota Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking (BHOS) plaats. De publiekstribune zat vol met mensen uit het maatschappelijk middenveld. Ook vanuit de Kamer was er grote interesse voor dit debat was; elf Kamerfracties waren vertegenwoordigd (SP, PvdD, CDA, SGP, PVV, CU, D66, PvdA, VVD, Volt & GroenLinks). In het debat kwamen veel van de onderwerpen waar we ons als FMS voor inzetten aan bod, maar we zagen ook een minister die op veel vragen uit de Kamer geen volledig antwoord wist te geven.

Gebruik de SDG-toets!

Een van de onderwerpen die veelvuldig aan bod kwam is de zogenaamde SDG-toets. Samen met Building Change zetten we ons al langer in voor deze toets, die inhoudt dat nieuw beleid vooraf getoetst moet worden op mogelijke impact op de SDG’s en op ontwikkelingslanden. Hoewel deze toets sinds 2019 bestaat, wordt hij onvoldoende gebruikt, en ook in de nota werd er geen aandacht aan dit instrument besteed. Het toepassen van de SDG-toets is, onder meer, belangrijk om af te komen van de ‘blinde vlek’ die Don Ceder (CU) in het debat benoemde; namelijk het heersende idee dat Nederland het heel goed doet op SDG-gebied, terwijl er in werkelijkheid bijna geen landen zijn die een negatievere voetafdruk hebben. Ook al noemde de minister de huidige positie van Nederland op de SDG Spillover Index zorgelijk, ook bij doorvragen door Kamerleden stelde ze keer op keer een antwoord over concrete stappen om dit te verbeteren uit, door te verwijzen naar de verschillende strategieën en actieplannen die eind 2022/begin 2023 verwacht worden. Ceder vond dit echter onvoldoende en diende een motie in waarin hij oproept het gebruik van de SDG-toets bij nieuwe wet- en regelgeving beter inzichtelijk te maken. Deze motie is uiteindelijk aangenomen!

#BeleidDatKlopt

Het andere kernonderwerp vanuit Building Change en FMS, beleidscoherentie voor duurzame ontwikkeling, oftewel, eerlijk beleid, werd ook door verschillende Kamerleden belicht. De minister benoemt beleidscoherentie wel in haar nota, maar slechts in de vorm van samenwerking tussen ministeries. Beleidscoherentie is echter zoveel meer dan dat; het gaat erom dat al het beleid elkaar versterkt in plaats van tegenwerkt, en zo samen bijdraagt aan duurzame ontwikkeling.  Onder meer Jasper van Dijk (SP) maakte zich hier sterk voor in zijn inbreng. Hij noemde zelfs twee keer de naam van Building Change, en hield een pleidooi voor betere handelsverhoudingen, met meer aandacht voor belastingontwijking (zie hieronder). Verder vroeg Marieke Koekoek (Volt) aandacht voor de integratie van BHOS-beleid met andere beleidsterreinen en Jan Klink (VVD) voor een betere samenwerking tussen de vijf coherentieministeries. Tot slot werd minister Schreinemacher door Ceder op haar rol als coherentie coördinator gewezen.

#TaxJustice

In het samenwerkingsverband Tax Justice Nederland maakt de FMS zich hard tegen belastingparadijzen en belastingontwijking. Nederland is een belastingparadijs, en is er daardoor mede verantwoordelijk voor dat honderden miljarden aan belasting niet bij ontwikkelingslanden terechtkomen (zie ook opinie in Trouw vanuit de FMS). Daarom waren we heel blij met de aandacht die Van Dijk schonk aan dit onderwerp. Dit is ook een onderwerp dat terug zal komen in het Actieplan Beleidscoherentie voor Ontwikkeling. De minister wilde echter nog niet meegaan in de motie van Van Dijk om hier meetbare indicatoren in op te nemen om de voortgang op belastingontwijking aan te pakken. De motie is aangehouden door de SP, maar hopelijk worden zulke meetbare indicatoren na overleg met de staatssecretaris Fiscaliteit (Financiën) meegenomen in het actieplan.

Hulp boven handel

De titel van de beleidsnota, “Doen waar Nederland goed in is”, viel niet bij alle Kamerleden in even goede aarde. In de woorden van Joris Thijssen (PvdA): “dan zakt de moed mij toch wel in de schoenen”. De woorden van Thijssen kwamen grotendeels overeen met het standpunt van de FMS; is het niet juist belangrijk om (in Thijssens woorden) te “doen waar de allerarmsten het allermeeste behoefte aan hebben”? Daarnaast pleitte hij voor een trickle-up-theorie waarbij geïnvesteerd wordt in de lokale economie. Ook Ceder gaf aan te vrezen dat ‘doen waar Nederland goed in is’ zal leiden tot het voorop plaatsen van Nederlandse belangen en het verwaarlozen van de belangen van mensen in ontwikkelingslanden. Het was goed om te zien dat meerdere Kamerleden benadrukten dat handel hulp moet ondersteunen. Daarom is het zo belangrijk dat de thema’s beleidscoherentie en ‘eerlijk beleid’ een prominente plek krijgen in al het Nederlandse beleid.

#ClimateJustice

Ook klimaat was een belangrijk onderwerp tijdens het debat. Suzanne Kröger (GroenLinks) pleitte in haar bijdrage voor een apart budget (dat dus los staat van de huidige budgetten voor ontwikkelingssamenwerking) om ontwikkelingslanden te compenseren voor opgelopen loss and damage als gevolg van klimaatverandering. Ze eiste van de minister dat die zich – namens het Kabinet – hiervoor gaat inzetten tijdens de aanstaande klimaattop. Hoewel de minister weigerde toe te zeggen dat Nederland ontwikkelingslanden gaat compenseren nam de kamer wel de motie-Kröger/Thijssen aan, die de regering verzoekt “om voor de Europese inzet voor de COP-onderhandelingen het onderzoeken van de mogelijkheden voor een financiële faciliteit voor klimaatschade te agenderen”. Laten we hopen dat er op de klimaattop eerlijke afspraken gemaakt gaan worden over loss and damage compensatie.

Doen wat nodig en eerlijk is

Zoals beschreven, waren er vanuit de Kamer veel sterke vragen en inbreng. Helaas was er weinig tijd. Tijdens het beantwoorden van de Kamervragen door de minister leidde dat ertoe dat er weinig doorgevraagd kon worden. Het debat, dat veelbelovend begon door sterke optredens van Kamerleden, eindigde daarmee in een anticlimax.

Desalniettemin zijn er goede moties aangenomen, en de komende tijd staan er nog veel belangrijke debatten op de planning, waaronder de begrotingsbehandeling begin november. Bovendien is afgelopen week de langverwachte internationale klimaatstrategie gepubliceerd. In de komende maanden zullen andere belangrijke strategieën worden gelanceerd, waaronder de internationale migratiestrategie, grondstoffenstrategie, Afrikastrategie en het vernieuwde Actieplan Beleidscoherentie. Vanuit FMS houden we dit in de gaten – samen met onder andere Building Change en Tax Justice Nederland. Wat ons betreft richten Nederland en de minister zich in de toekomst op ‘doen wat eerlijk is’ en ‘doen wat nodig is’, in plaats van puur ‘doen waar Nederland goed in is’. Wij blijven ons hoe dan ook inzetten voor zo eerlijk mogelijk beleid vanuit Nederland.

Afbeelding: Flickr