NL 
EN 
Op 8 en 9 februari organiseerden wij een fact-finding missie naar Moldavië. In het armste land van Europa dat kampt met enorme corruptie, een doorlopend conflict tussen de president en het parlement, en een verdeelde bevolking, zijn dit najaar parlementsverkiezingen gepland. De verkiezingen zullen uitwijzen of de pro-Russische president zijn macht zal kunnen consolideren door een meerderheid in het parlement te behalen, of dat de pro-Europese partijen de kiezer kunnen overtuigen ze nog iets langer te geven om de beloofde hervormingen en verbeteringen door te voeren. Er staat dus nogal wat op het spel, terwijl het geloof in de politiek al jaren daalt en de populariteitscijfers van sommige vooraanstaande politici in de enkele cijfers lopen.
Corruptieschandalen
Wie Moldavië bespreekt zal niet om de elephant in the room kunnen: de alom aanwezige corruptie, die zich manifesteert in schandalen met bedragen die moeilijk te bevatten zijn. Zo kwam er in 2015 aan het licht dat een bedrag ter waarde van 1 miljard Amerikaanse Dollars (USD) was verdwenen uit drie staatsbanken. Dit is zo’n 15% van het BNP van Moldavië, in lucht opgegaan. Of de zogenaamde ‘Russian laundromat’, waarbij ruim 22 miljard USD aan Russisch geld is witgewassen in Moldavië. Het heeft enorme boosheid en disillusie veroorzaakt bij veel Moldaviërs. Zo leidde het nieuws over de bankfraude in 2015 tot massaprotesten, waar nieuwe oppositieleiders opstonden die later een eigen partij stichtten: de Action and Solidarity Party (PAS) van Maia Sandu en de Truth and Dignity (DA) Platform van Andrei Nastase.
Onderzoeken naar de fraudes zijn gaande, en er zijn al rapporten gepubliceerd met enkele bevindingen, maar het vertrouwen in de politiek is nog ver te zoeken.
Verkiezingen
In oktober of november zullen er parlementsverkiezingen plaatsvinden in Moldavië. Meerdere partijen doen mee, maar de realistische keuze lijkt te bestaan uit drie politieke richtingen: de pro-Russische Socialistische Partij van president Igor Dodon, de pro-Europese Democratische Partij, en de oppositie die vooral op een anti-corruptieplatform campagne voert; de al eerder genoemde Sandu en Nastase. Hier moet wel vermeld dat onafhankelijke ngo’s al jaren zeggen dat ideologie niet zoveel betekent in Moldavië, en de campagnes om geopolitieke thema’s draaien. En die thema’s zijn ook belangrijk in een land dat in de ogen van velen is verworden tot een speelveld van grootmachten als Rusland, de VS en de EU. De regering en parlement (los van de huidige president) spreken zich al jaren enthousiast uit voor een Europese pad van ontwikkeling, met democratiseringshervormingen en verregaande samenwerking met de EU, tot aan EU lidmaatschap toe.
Maar volgens vele onafhankelijke experts zijn ook de geopolitieke thema’s niet de verschillen waar het echt om draait, maar zijn ze een soort opvoering om de kiezer een duidelijke keuze voor te houden. Achter de coulissen, zo zeggen zij, gaat het allemaal om het verdelen van geld en macht. Dit klinkt cynisch, maar gek is het niet als je door Chisinau loopt of de oppositie en onafhankelijke experts spreekt: wat nog maar een paar jaar geleden het beste jongetje van de klas was in Oost-Europa, is nu eigenlijk een (nog steeds) zichtbaar arm land, met weinig vooruitgang. De positieve vooruitzichten van weleer verdrinken in opeenvolgende schandalen met publiek geld en een enorme emigratie van werkende Moldaviërs. Zoals één oppositieleider het stelde, wat overblijft zijn ambtenaren en gepensioneerden.
Vijf voor twaalf
De teleurstelling is ook duidelijk te merken aan de EU zijde: financiële hulpprogramma’s zijn lange tijd bevroren geweest, de controle is strenger. Maar de EU en Europese partners blijven wel in gesprek met Moldavië: iedereen is bang dat als het land van het Europese ontwikkelingspad afstapt en definitief het ‘Russische model’ aanmeet de kans op positieve verandering helemaal nihil zal worden. Dat scenario is nu realistischer dan ooit, met de vooruitzicht van parlementsverkiezingen waarin de Socialistische Partij van president Dodon goede kansen maakt om hoog te scoren. Dodon heeft meermalen aangegeven van het verregaande Associatieverdrag met de EU af te willen, het verdrag dat nu juist om o.a. democratiseringshervormingen vraagt. Met ook het parlement onder controle, zal er niks meer in de weg staan van een draai naar het oosten, met de bijbehorende afbrokkeling van vrijheden en democratie ten gevolg.
Nu zou je je nu al kunnen afvragen of er daadwerkelijk vrijheid en pluriformiteit is in de politiek, media en het maatschappelijk middenveld in Moldavië. Het land is op een punt aangekomen waarop financiële stromen, vooral geconcentreerd in een paar stel handen, voor een groot deel bepalen wie de kans heeft te groeien en een groot publiek te bereiken en wie niet. De publieke onafhankelijke ruimte slinkt. Maar hoe beperkt ook, die ruimte is er nog wel. Zo zijn er nog altijd onafhankelijke journalisten en experts, en is de protestleidster Maia Sandu in staat geweest om zonder noemenswaardige financiële capaciteit 48% van de stemmen te behalen in de tweede ronde van de presidentsverkiezingen van 2016. Er is dus nog ruimte voor verandering, maar die window of opportunity is al aan het sluiten. Hoe meer actieve mensen er vertrekken des te moeilijker het zal zijn om de overblijvers te mobiliseren of te activeren voor de politiek. Hoe meer fraudezaken en corruptie des te armer het land en des te meer mensen er zullen vertrekken. Zoals één vertegenwoordiger van een ngo ons vertelde: “Ik ben bang dat het land simpelweg leegloopt, en er niemand overblijft om ook maar iets te veranderen of voor de overgebleven ouderen te zorgen. We gaan richting een humanitaire ramp.” Wil Moldavië nog veranderen, dan zal die verandering heel snel moeten komen. Of dat ook lukt is nog maar de vraag, maar de verkiezingen in het najaar zullen in elk geval aantonen of er nog energie is om onder deze omstandigheden nog harder te werken voor positieve verandering. Laten we hopen dat het nog niet telaat is.
Marina Ohanjanyan, Senior Project Manager Oost-Europa en Zuid-Kaukasus
Photo: Flickr
