EN 
NL 
Bron: Pexels
Het is al ruim 10 maanden geleden dat de posters van oud-dictator Bashar Al Assad van de straten in de hoofdstad Damascus op feestelijke wijze zijn gescheurd. Na een gruwelijke vijftig jaar onder het dictatoriale bewind van de Assad-familie, waarin de afgelopen decennia honderdduizenden Syriërs zijn ontheemd, vermoord, mishandeld en verspreid over verschillende continenten, snakken de Syriërs naar politieke stabiliteit. Maar is die politieke stabiliteit in zicht na de aangekondigde parlementsverkiezingen in oktober en wat betekent dit voor het Nederlands buitenlandbeleid?
Van Israëlische aanvallen tot interne conflicten
Sinds de afzetting van Assad op 10 december door terreurorganisatie Hayat Tahrir al-Sham (HTS), met aan het roer van de overgangsregering nu interim-president Ahmed al-Sharaa, heeft Syrië verschillende fases van instabiliteit en opruiing gehad. Van de Israëlische aanvallen op het hoofdkwartier van het Syrische leger tot de dodelijke gevechten tussen de minderheidsgroepen Bedoeïen en Druzen in de As-Suwayda-regio. De regering van al-Sharaa heeft te kampen met vele bestuurlijke en politieke moeilijkheden die op het internationale wereldtoneel te merken zijn. Maar door de spanningen in het Midden-Oosten en in het bijzonder in Gaza, heeft het nieuws over Syrië zich verplaatst naar de achtergrond. Zo waren er tussen 15 en 20 september parlementaire verkiezingen aangekondigd, maar die zijn op de valreep verplaatst naar 5 oktober 2025. Gedurende het Assad-regime liepen de verkiezingen verre van eerlijk en transparant. De vraag is of de aankomende verkiezingen, gezien de huidige politieke situatie, wel echt verkiezingen zijn waarbij de gewone burger écht naar de stembus gaat.
Verkiezingen met beperkingen
De komende verkiezingen zullen volgens de tijdelijke verkiezingswet veranderingen teweegbrengen in het Syrisch parlement en bestuur. Een ingrijpende verandering is de uitbreiding van het parlement van 150 naar 230 zetels. Maar de term ‘verkiezingen’ is hier wellicht uitgehold. Zo kiest interim-president Al-Sharaa een derde, 70 zetels, zelf en worden de overige 140 zetels gekozen door zogeheten kiescolleges. Deze kiescolleges die de verschillende regio’s vertegenwoordigen, worden via een top-down benadering aangesteld door het Hoog Comité. Maar dit Hoog Comité is vervolgens intern benoemd door Al-Sharaa zelf. Formeel kan deze structuur beschreven worden als ‘georganiseerde verkiezingen’, maar zijn het geen directe verkiezingen waarbij het volk zeggenschap heeft over welke volksvertegenwoordigers het parlement zullen betreden.
Maar hoe zit het met de oppositie in Syrië nu? Een partij die zich sinds de val van Assad openlijk kan profileren is de Syrian Democratic People’s Party. De partij is opgericht in 1973 en houdt een sociaaldemocratische ideologie aan. Gedurende het Assad regime, werd de partij sterk onderdrukt, waarbij leden gearresteerd werden en de partij het oppositiewerk in ballingschap uitvoerde. De Foundation Max van der Stoel heeft een lid van de Syrian Democratic People’s Party gesproken die graag anoniem wil blijven in dit artikel. Het lid van de Syrian Democratic People’s Party vertelt hoe zijn partij niet deel kan nemen aan de komende verkiezingen: “Er is nog geen wet- en regelgeving voor politieke partijen om zich überhaupt te registreren, laat staan het meedoen met verkiezingen.” Dit illustreert het gebrek aan vastgestelde (grond)wettelijke kaders, waardoor oppositiepartijen zich niet officieel kunnen registreren. Aan de positieve kant kan de oppositie nu wel haar werkzaamheden veiliger en in het openbaar uitvoeren: “Er is veel politieke oppositie aanwezig in Syrië, je kunt openlijk de regering bekritiseren en we worden zelfs uitgenodigd om te komen praten op Syrische staats tv”.
Chartervluchten door de Nederlandse overheid
De politieke ontwikkelingen in Syrië beïnvloeden ook de Nederlandse visie op het buitenlandbeleid. Zo zijn er afgelopen week de eerste chartervluchten vertrokken vanuit Rotterdam The Hague Airport, georganiseerd en geïnitieerd vanuit de Nederlandse overheid. Een chartervlucht is een vrijwillige terugkeer reis naar land van herkomst. Bij vertrek waren de Syriërs genoodzaakt om een formulier te tekenen waarbij ze hun aanvraag tot asiel officieel intrekken.
Het is voor het eerst dat sinds de val van het Assad-regime de Nederlandse overheid het terugvliegen van Syriërs faciliteert. Los van de gefaciliteerde vlucht, krijgt elke volwassen Syriër die vrijwillig vertrekt eenmalig ongeveer 2600 euro. Minderjarigen krijgen ongeveer 1600 euro. Het lid van de Syrian Democratic People Party vindt dit absurd. Zo beschrijft hij dat de economische situatie in Syrië niet veel is verbeterd sinds de afzetting van Assad. “Het land is nog steeds een puinhoop, er is voor veel mensen geen werk”. Verder beschrijft hij dat het minimuminkomen zodanig laag is dat het aangeboden geld net de kosten dekt voor een gezin van een maand. Aan de andere kant is hij wél begripvol voor de terugkeer van de Syriërs: “Gezien de enige ‘stabiliteit’ die er nu is sinds de val, is dit de ultieme kans om terug te keren”. Hij beargumenteert dat hij de heimwee van veel Syriërs goed kan begrijpen en de chartervluchten ook kan waarderen. De wens vanuit extreemrechtse partijen om tijdelijke verblijfsvergunningen van Syriërs in te trekken ligt op tafel, maar het is onduidelijk of dit ertoe leidt dat er daadwerkelijk minder Syriërs naar Nederland komen.
Veiligheid versus werkelijkheid
Dat rechtse partijen de afgelopen maanden de druk opvoeren om Syriërs terug te sturen en gebieden veilig te verklaren is erg tegenstrijdig met het huidige veiligheidsrisico. Ondanks de val van het Assad-regime, verkeert het land zich momenteel in instabiliteit met de overgangsregering. Syrië heeft nog steeds een negatief, rood reisadvies. Het overheersende frame dat deze partijen aanhouden dat het “veilig en stabiel” is om Syriërs weer terug te sturen is daarom erg omstreden. Voor verschillende minderheidsgroepen, zoals de Alawieten, wordt Syrië aangemerkt als erg gevaarlijk en riskeren ze onderdrukking. Het lid van de Syrian Democratic People’s Party bevestigt dit: “Het is na de val van het (Assad) regime weer veilig voor de Soennieten oftewel de religieuze meerderheid die juist als oppositie gestraft werd gedurende het regime”. Het frame dat nu in de debatten klakkeloos geroepen wordt om (delen van) Syrië veilig te verklaren is dus erg oppervlakkig en moet met de kanttekening begrepen worden dat dit niet voor alle Syriërs geldt.
Toekomst van Syrië: hoop of herhaling?
Wat wordt de politieke staat van Syrië met oog op de aangekondigde parlementsverkiezingen? De overgangsregering is volop bezig de stabiliteit te creëren. Zo sprak interim-president Al-Sharaa afgelopen week bij de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties over zijn toekomstvisie voor het land, iets wat Syrië al ruim zes decennia niet heeft gedaan. Hij benadrukte dat hij gerechtigheid wil nastreven voor de slachtoffers van het regime en riep op om het leed van de afgelopen jaren niet te bagatelliseren. Tevens pleitte hij bij de VS voor het formeel opheffen van economische sancties, zodat economie en infrastructuur weer kunnen bloeien. Hoewel veel sancties al zijn opgeheven, blijven de belangrijkste maatregelen nog van kracht. De (democratische) weg die Al-Sharaa’s Syrië komende tijd inslaat, is bepalend voor het opheffen van deze sancties.
Het lid van de Syrian Democratic People’s Party blijft sceptisch: het kan nog jaren duren voordat er formeel een nieuwe grondwet is vastgesteld. Tot die tijd geeft de oppositie, waaronder de Syrian Democratic People’s Party, de overgangsregering ruimte om de nodige veranderingen door te voeren. Concluderend staat Syrië momenteel voor een veiligheids- en democratie dilemma. Uitspraken van Nederlandse extreemrechtse politici over versnelde terugkeer van Syriërs en het intrekken van verblijfsvergunningen bagatelliseren het Syrische leed. Hoewel Al-Sharaa’s regering vooruitgang probeert te boeken, zijn er nog flink wat stappen nodig voordat Syrië als veilig kan worden beschouwd en kan uitgroeien tot de stabiele democratie die de Syriërs verdienen. De komende jaren zullen uitwijzen of het nieuwe Syrië de belofte van vrijheid waarmaakt of opnieuw verzandt in oude patronen.
