Een muur van schulden

Sinds 2009 ondersteunt de EU ontwikkelingslanden in hun strijd tegen klimaatverandering aan de hand van klimaatfinanciering. Elf jaar later maakt ACT Alliance EU de balans op in een kritisch rapport. Aan de hand van zeven uiteenlopende thema’s, laat het rapport zien dat de EU nog erg tekortkomt in de klimaatsteun aan ontwikkelingslanden. In dit artikel wil ik me richten op één van deze thema’s, een kwestie die al jaren speelt en nu opnieuw de gemoederen bezighoudt: de opstapelende schuldenlast van ontwikkelingslanden.

Internationale solidariteit

De 16% rijkste landen van de wereld zijn verantwoordelijk voor 38% van de totale broeikasuitstoot. De armste landen zijn daarentegen verantwoordelijk voor slechts 0,5% van dezelfde broeikasuitstoot. Daarbovenop zijn het de armere landen die het meest kwetsbaar zijn voor de gevolgen van de veroorzaakte klimaatverandering. In 2009 werd tijdens de VN-klimaattop in Kopenhagen daarom terecht besloten dat de gevolgen van de groeiende uitstoot grotendeels gedragen moeten worden door de rijkere landen. Ook de EU ook nam haar verantwoordelijkheid en is inmiddels de wereldwijde ‘leider’ wat betreft klimaatsteun aan ontwikkelingslanden.

Leningen in plaats van giften

De uitgaven aan klimaatfinanciering vanuit de EU aan ontwikkelingslanden lijken al jaren te groeien. Een positieve ontwikkeling, zou je zeggen. Er zit echter een addertje onder het gras: het aantal leningen van de Europese Investeringsbank (EIB) is tussen 2013 en 2018 gestegen, terwijl het aantal giften van het Europees Ontwikkelingsfonds (EOF) en de Europese Commissie in diezelfde periode is gedaald. Ontwikkelingslanden moeten dus leningen afsluiten bij Europese instituties om zich tegen de gevolgen van klimaatverandering te beschermen, wat voor een groot gedeelte veroorzaakt is door landen uit diezelfde EU. Landen die hier gebruik van maken moeten de leningen logischerwijs terugbetalen, maar daarnaast zijn ze ook verplicht hoge rentes bovenop het geleende bedrag betalen. Kortom: daar waar klimaatsteun startte als een initiatief voor internationale solidariteit, profiteert de EU nu (via de rentes) van het steunen van ontwikkelingslanden in hun strijd tegen klimaatverandering.

Hoe kan dit?

Deze toch wel verontrustende constructies zijn mogelijk omdat klimaatfinanciering, zoals afgesproken binnen de VN, bestaat uit giften, leningen en investeringen. Elke partij die zich aansluit bij de UN Framework Convention on Climate Change (UNFCCC) kan zelf beslissen uit wat voor mix zijn of haar klimaatfinanciering bestaat. Het is duidelijk dat de EU ervoor kiest om haar klimaatfinanciering grotendeels uit leningen te laten bestaan. Dit zorgt ervoor dat de EU een gulle gever lijkt, maar dat in de praktijk niet waarmaakt. In haar rapport pleit ACT Alliance EU dan ook voor het scheiden van leningen en giften in de EU-rapportering van haar klimaatfinanciering, zodat we de feitelijke steun kunnen onderscheiden van een op winst-beluste investering.

‘The bigger picture’

Ontwikkelingssamenwerking in de vorm van leningen is al een decennia oud fenomeen. In de jaren zeventig begonnen de Wereldbank en het IMF met het verstrekken van leningen in ontwikkelingslanden. Dit zorgde in de jaren tachtig voor een wereldwijde schuldencrisis. Deze trend lijkt zich nu te herhalen. De VN-organisatie UNCTAD stelde dat ontwikkelingslanden in 2020 en 2021 alleen al 2600 miljard dollar moeten terugbetalen aan hun schuldeisers. Dit zorgt ervoor dat ontwikkelingslanden naar een muur van schulden kijken die het ze beletten om de nodige investeringen te doen in de daadwerkelijke ontwikkeling van hun land. Bovendien wordt deze muur hoger en hoger door de rentes die erbovenop gestapeld worden.

Tijd voor ontwikkelingssamenwerking

Dit alles brengt ons naar een fundamentelere vraag: hoe willen we ontwikkelingssamenwerking vormgeven? We kunnen doorgaan met het verstrekken van leningen wat ervoor zorgt dat ontwikkelingslanden moeilijker aan datgene toekomen waar de leningen voor bedoeld zijn: ontwikkeling. Of we gooien het roer om en handelen zoals Act Alliance EU voorstelt op het gebied van klimaatfinanciering: giften zien als giften. En leningen als leningen. Elf jaar geleden hebben we in Kopenhagen klimaatfinanciering in het leven geroepen als “een echte daad van solidariteit tussen de rijke en de arme wereld”. Het huidige klimaatfinancieringsbeleid van de EU staat echter nog ver af van het een daad van solidariteit. Gelukkig kan daar snel verandering in komen mits we échte ontwikkelingssamenwerking weer vooropstellen.

Door: Jurrian Veldhuizen

Foto: Flickr