NL 
EN 
In antwoord op de motie Stoffer/Verhoeven die het kabinet verzoekt om een Ruslandstrategie, stuurde minister Blok in december een brief aan de Tweede Kamer. De brief bevestigt min of meer de strategie die het kabinet in 2015 al richting Rusland aannam, en ziet in principe geen reden om hier sterk van af te wijken. De nadruk ligt op ’druk en dialoog’ die in combinatie worden aangewend om Rusland te dwingen tot ‘respect voor de internationale rechtsorde en de Europese veiligheidsordening.’ De strategie lijkt vooral gericht op tijdig en adequaat reageren op acties die het Kremlin onderneemt. Maar het zou goed zijn verder te kijken, en op zoek te gaan naar een meer proactieve langetermijnvisie.
De strategie
Het kabinet wil Rusland blijven aanspreken op de verplichting om volledig mee te werken aan het MH17 onderzoek. Het zet in op het beschermen en verdedigen van de nationale belangen en veiligheid, ook die van de partners en bondgenoten. De sancties blijven in stand, en het kabinet is van plan om mensenrechtenschendingen in Rusland aan de orde te blijven stellen. Tegelijkertijd zet het kabinet in op – waar mogelijk – dialoog met Rusland, en wil het blijven zoeken naar ‘functionele samenwerking op basis van gemeenschappelijke belangen.’ Dit met name op gebied van veiligheid, economische samenwerking, energie, en ‘people to people’ contacten in de cultuur, wetenschap en onderwijs.
Inhoudelijke valt er weinig aan te merken op deze focuspunten. De nadruk op het versterken van de eigen veiligheid en dat van de partners spreekt voor zich, gezien de richting waarin Rusland zich de afgelopen jaren heeft ontwikkeld. Ook het openhouden van communicatiekanalen is een logische keus: een volledig geïsoleerd Rusland is nóg minder voorspelbaar, en dus ook in niemands belang. Maar wat opvalt is het terughoudende en reactieve van deze Ruslandstrategie. Het lijkt vooral gericht op het tijdig kunnen reageren op dreigingen – of andere ontwikkelingen – vanuit Rusland. Dit is inderdaad belangrijk, maar het zou beter zijn als dit parallel ging aan een meer sturende, proactieve aanpak.
Actie vs. reactie
Door het vrij autoritaire en sterk gecentraliseerde politieke systeem in Rusland is het Kremlin al jaren in staat snel in actie te komen op cruciale momenten. De Euromaidanrevolutie in Oekraïne was nauwelijks afgelopen of de Krim was al geannexeerd. Terwijl het regeringsapparaat in de VS nog in dubio was over wat te doen met de signalen van Russische inmenging in de verkiezingen van 2016, was het eigenlijk al telaat. Terwijl de Westerse internationale gemeenschap er nog niet volledig uit was hoe om te gaan met de burgeroorlog in Syrië, had Rusland al boots on the ground.
Met alleen reageren op wat het Kremlin doet zullen we altijd een paar stappen achterlopen. En dat is wat ik miste in de brief van Minister Blok: een visie op een proactieve, langere termijnstrategie op Rusland. Het voornaamste doel moet niet zijn om zo goed mogelijk te reageren op onverwachte ontwikkelingen. Het doel moet zijn om uiteindelijk een totaal andere situatie te creëren die beter is voor onze belangen en veiligheid, en de stappen te ondernemen die ons daar brengen.
Dit is uiteraard geen makkelijke opgave, maar er zijn een aantal elementen te bedenken die er onderdeel van kunnen zijn.
Meer engagement
Jarenlang klaagde president Poetin over de ‘inmenging’ van het Westen in de Russische politiek en maatschappij. Dit zou voornamelijk gaan d.m.v. Westerse steun aan mensenrechtenorganisaties en andere NGOs, journalisten, onafhankelijke opiniepeilers etc. Het Kremlin ondernam ook actief maatregelen om deze ‘inmenging’ in te perken. Er zijn wetten aangenomen die het zo goed als onmogelijk maken voor Russische organisaties om samen te werken met Westerse partners. En wij, vanuit het Westen, zijn dan ook langzaam weggetrokken uit Rusland. De stem van het kritische deel van de maatschappij is mede hierdoor – maar ook door de actieve repressie vanuit de staat – steeds zwakker geworden. De één na de ander sluiten kritische organisaties de deuren. Journalisten en oppositiepolitici worden belaagd en soms zelfs vermoord. Velen emigreren. En zo is er vandaag bar weinig over van de eens bruisende prodemocratische gemeenschap in Rusland. Het is tijd te constateren dat het een grote fout was om zonder slag of stoot onze banden met de democraten in Rusland op te geven. Geen enkele Ruslandexpert gelooft erin dat Poetin uit eigen wil zijn macht zal inperken, en zijn land zal democratiseren. De enige manier waarop zijn regime ooit zou kunnen veranderen, of beter nog, plaatsmaken voor een democratischer alternatief, is door immense interne druk. Maar met een dusdanig verzwakt maatschappelijk middenveld en oppositie zal die druk er óf nooit komen, óf, wat veel gevaarlijker is, uitbarsten in een ongeleide volkswoede als de omstandigheden ernaar zijn. De komende jaren worden spannend: in 2024 loopt Poetin’s laatste ambtstermijn af, en nu al worden er voorbereidingen getroffen voor verschillende scenario’s waarop hij zijn macht kan behouden.
En dus is het zaak om weer onze aanwezigheid op te bouwen in Rusland, om kritische stemmen meer steun te geven en de capaciteit van activisten en organisaties die vechten voor meer mensenrechten en democratie zoveel mogelijk te versterken. Dit is geen makkelijke opgave in een land waar je als ‘buitenlands agent’ wordt aangemerkt als je geld ontvangt uit het Westen of je zelfs maar inzet voor ‘het veranderen van de staatspolitiek’. Maar met een beetje politieke wil en creativiteit is er nog wel veel mogelijk. Denk aan meer uitwisselingsbezoeken, bijeenkomsten en seminars net over de grens in de Baltische staten of elders, meer communicatiekanalen waarmee de Russische democratische oppositie en activisten rechtstreeks tot de decision-makers in Den Haag of Brussel kunnen spreken, en meer.
Het Kremlin vs. de bevolking
Gezien de vrijwel volledige controle die het Kremlin heeft over de Russische massamedia en de grote invloed van haar propaganda, is het ook zaak om zoveel mogelijk de boodschap uit te dragen dat terwijl we moeite hebben met de handelswijze van de Russische leiding, we de deuren openhouden voor de gewone mensen. Terwijl de sancties tegen veel Russische staatsfunctionarissen terecht in stand blijven, zouden we het tegelijkertijd makkelijker kunnen maken voor de ‘gewone’ Russen zonder banden met het regime om naar Europa te reizen of er te studeren. In een opiniepeiling van vorig jaar bleek dat voor het eerst in een lange tijd meer dan de helft van de Russische jongeren onder de 25 het land willen verlaten. Volgens de onderzoekers heeft dat te maken met een ‘verslechterende economische en politiek situatie’ in Rusland. Geef deze jongeren de kans om een ander soort politiek systeem en maatschappij te leren kennen, en je bouwt op de langere termijn aan gelijkgezinde, democratische bondgenoten binnen Rusland.
Energie
Een belangrijk aspect van onze betrekkingen met Rusland is energie. Veel EU landen zijn in hoge mate afhankelijk van Russisch gas, of de transit ervan. Rusland gebruikt haar dominante positie op de energiemarkt om politieke invloed uit te oefenen. Ook daarom zou het verduurzamen van heel EU en het daarmee energieonafhankelijk maken van Russisch olie en gas een grotere prioriteit moeten zijn, ook als onderdeel van een Ruslandstrategie. Nederland is in een goede positie om hier een prominente rol in te spelen met Eurocommissaris Frans Timmermans en de New Green Deal waar hij zich sterk voor maakt.
Waar de brief van Minister Blok vooral focust op diversificatie van bronnen, zou de nadruk moeten liggen op het volledig overstappen op duurzame energiebronnen voor heel EU. Zolang de gas- en oliemarkt nog steeds een rol speelt, zal Rusland concurrerend blijven en dus ook aantrekkelijker voor sommige EU lidstaten. Pas als fossiele brandstoffen van tafel zijn is de invloed van Rusland op gebied van energie volledig geneutraliseerd.
Een lange adem
Dit zijn maar een paar mogelijkheden met, toegegeven, haken en ogen. Maar het voornaamste punt is dat we moeten beseffen dat elke Ruslandstrategie er eentje van een lange adem is, aangezien het niet erg waarschijnlijk is dat het Rusland van Poetin in de nabije toekomst zal veranderen. En het zou goed zijn niet alleen na te denken over welke richting Rusland uit gaat en daar voorbereid op te zijn, maar ook welke richting wij willen dat Rusland en Europa uitgaan, en er vervolgens alles aan doen om daar te komen. Het alternatief van afwachten en reageren heeft ons tot nu toe niet ver gebracht.
Foto: Pixabay
