Een grote stap richting verantwoord ondernemen?

Vorige week, dinsdag 1 november, vlak voor het begin van de begrotingsbehandeling van de begroting voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking, zette de Kamer een grote stap richting verantwoord ondernemen door bedrijven. ChristenUnie – samen met PvdA, GroenLinks, D66, SP en Volt – diende die dag de initiatiefwet “Wet verantwoord en duurzaam internationaal ondernemen” in. Wat houdt dit wetsvoorstel in, en waarom is het zo’n belangrijke stap?

De noodzaak van internationaal maatschappelijk verantwoord ondernemen

Nederland kiest al een aantal jaren voor een gecombineerde hulp en handel agenda. Juist bij zo’n combinatie is het belangrijk dat acties van bedrijven ook echt bijdragen aan duurzame ontwikkeling elders. Internationaal maatschappelijk verantwoord ondernemen (IMVO) door bedrijven, waarbij ze rekening houden met mensenrechten, arbeidsomstandigheden en milieu, is dan ook cruciaal. Vanuit FMS, samen met Building Change, pleiten we al langer voor goed een eerlijk gebied op dit gebied.

Hoewel de Nederlandse overheid IMVO al jaren stimuleert, ontbreekt goede wetgeving; als bedrijven stappen zetten op IMVO-gebied, is dit meestal op vrijwillige basis. Er zijn dan ook tal van voorbeelden die illustreren dat het handelen van Nederlandse en westerse bedrijven juist mensenrechtenschendingen in de hand werkt. Zo kent iedereen de verhalen over mensenrechtenschendingen van Shell in de Nigerdelta. Tijdens het begin van de corona pandemie kwamen kledingarbeiders in landen als Bangladesh plots zonder ontslagvergoeding op straat te staan, toen westerse kledingmerken hun orders verminderden of terugtrokken. En ook ontbossing door handelen van westerse bedrijven in het mondiale Zuiden leidt tot mensenrechtenschendingen.

Wat wil de initiatiefwet aanpakken?

Als de initiatiefwet van de zes partijen wordt aangenomen moeten bedrijven hun productieketens en mogelijke misstanden hierin in kaart brengen. Mochten er misstanden worden gevonden, dan dient een bedrijf deze aan te pakken en in sommige gevallen ook te herstellen. Een onafhankelijke toezichthouder zal toezien op de naleving van de wet.

De initiatiefwet kan een groot verschil maken voor mensen en gemeenschappen in de waardeketens van bedrijven omdat de initiatiefwet in lijn is met de OESO-richtlijnen, het internationale kader voor maatschappelijk verantwoord ondernemen. Als er wordt gehandeld naar deze richtlijnen, zal de situatie voor slachtoffers van misstanden sterk verbeteren: bedrijven die negatieve impacts veroorzaken of hieraan bijdragen worden verplicht herstel te bieden. Ook richt de wet zich op alle typen mensenrechtenschendingen en alle vormen van milieu- en klimaatschade in de hele waardeketen. Een belangrijke stap dus!

Hoe nu verder?

Stieneke van der Graaf, hoofdindiener van de initiatiefwet namens ChristenUnie, zegt over de wet: “Nu is de tijd gekomen om de wil om te zetten in een verplichting en alle bedrijven aan hun verantwoordelijkheid te houden om de mensenrechten wereldwijd te beschermen”. Vanuit de EU ligt ook een voorstel, maar dit voorstel is problematisch: het geldt maar voor een zeer kleine groep bedrijven en de bedrijven kunnen contractueel hun verantwoordelijkheid afschuiven op hun leveranciers. Het is dus zeer te prijzen als Nederland zelf met ambitieuzere wetgeving dan de EU komt: wetgeving die ook daadwerkelijk het verschil kan maken. En met de steun van nu al zes partijen in de Tweede Kamer, en positieve woorden van onder andere SGP en Partij voor de Dieren tijdens de begrotingsbehandeling vorige week, heeft deze wet hopelijk goede kans van slagen.

Ook het kabinet was zelf bezig met een wet, maar het was onduidelijk of de Nederlandse wetgeving wel in lijn zou zijn met de OESO-richtlijnen. Minister Schreinemacher heeft echter nu toegezegd in gesprek te gaan met de zes indieners van de initiatiefwet om te kijken of ze er gezamenlijk uit kunnen komen.

Om Nederlandse handel een bijdrage te laten leveren aan duurzame ontwikkeling is het van groot belang dat bedrijven zich verantwoord gedragen en verantwoordelijk worden gehouden voor alle stappen in hun productieketens, ook buiten Nederlands grondgebied. IMVO-wetgeving is daarom een cruciale bijdrage aan eerlijk Nederlands beleid richting ontwikkelingslanden. We hopen dan ook van harte dat de minister de Wet verantwoord en duurzaam internationaal ondernemen gaat overnemen.