NL 
EN 
Foto: Dinko Gruhonjić (Wikimedia Commons)
In dit derde en laatste artikel over de Servische studentenbeweging bundelen de Stichting Max van der Stoel en de Internationale Stichting GroenLinks opnieuw hun krachten. We spraken met Dinko Gruhonjić, een journalist met meer dan twintig jaar ervaring en programmadirecteur van de Onafhankelijke Journalisten Vereniging van Vojvodina (NDNV). Naast zijn werk in de media is Gruhonjić ook professor aan de universiteit van Novi Sad. De massale studentenprotesten in Servië zijn nog steeds aan de gang, omdat het Servische regime nog steeds geen gehoor heeft gegeven aan de eisen, die gericht zijn op het vragen van gerechtigheid en het afleggen van verantwoording door het huidige regime. Een van de meest prominente onderwerpen die Gruhonjić belicht is de strijd om de nationale omroep, die zijn onafhankelijkheid steeds meer verliest. Onlangs hebben studenten en andere burgers meer dan een week lang het hoofdkantoor van de nationale omroep geblokkeerd.
In dit interview bespreken we de rol van de media in Servië, de aanhoudende protesten, solidariteit binnen de academische gemeenschap en de bredere rol van de EU en geopolitieke spanningen in de regio.
Media vrijheid in Servië
“Zoals bij elke publieke dienst in Europa zijn de eigenaars van publieke mediadiensten de burgers, niet de regeringen”
De democratie in Servië bestaat nu ongeveer vijfentwintig jaar en heeft te kampen met aanhoudende uitdagingen, begrijpelijk, omdat democratie niet van de ene op de andere dag ontstaat. Een goed functionerende democratie is afhankelijk van vrije en onafhankelijke media, maar de mediavrijheid in Servië blijft beperkt en staat onder druk. De twee publieke mediadiensten van Servië zijn de nationale omroep RTS en de publieke mediadienst RTV van de provincie Vojvodina. Deze mediadiensten zijn bij wet publieke mediadiensten, maar volgen nog steeds regeringsinstructies met een pro-regime houding. Burgers in Servië vragen nu van de regering en het redactioneel beleid van RTS om zich gewoon aan de wet te houden. “Zoals elke publieke dienst in Europa zouden de eigenaren van publieke mediadiensten burgers moeten zijn en geen regeringen”, zegt Gruhonjić.
Wanneer we Gruhonjić vragen naar de staat van de onafhankelijke media, legt hij uit dat deze nog steeds erg slecht is en achteruit blijft gaan. De onafhankelijke media, die niet onder controle staan van het regime, zijn het doelwit van het regime en worden gezien als vijanden, verraders, buitenlandse agenten en spionnen. Onafhankelijke journalisten worden voortdurend verbaal en zelfs fysiek aangevallen door het regime. Gruhonjić vindt dat de onafhankelijke media in Servië veel meer steun verdienen, zowel nationaal als internationaal.
Vechten tegen angst
“Misschien klinkt het paradoxaal, maar angst leidde tot bevrijding van angst.”
Met het oog op de studentenprotesten stelden we Gruhonjić een aantal vragen over zijn standpunt als journalist en academicus over de studentenprotesten. Volgens Gruhonjić heeft de studentenbeweging in Servië op dit moment de meeste politieke legitimiteit. Terwijl de oppositie de afgelopen dertien jaar systematisch is ontmanteld en moeite heeft om een duidelijke politieke rol te formuleren, zijn de studentenprotesten erin geslaagd om brede steun te krijgen. “Het politieke systeem in Servië is zo goed als dood,” zegt Gruhonjić, “maar het regime heeft de studenten niet verwacht.” Hun eisen zijn duidelijk: de vorming van een overgangsregering die bestaat uit experts, niet uit politici van het regime of de oppositie. Er wordt verwacht dat professoren, leraren, boeren, advocaten en vakbondsleden zullen deelnemen en een overgangsregering zullen vormen die wordt geleid door mensen met kennis uit de eerste hand over de behoeften van het land.
Gruhonjić is in de meeste van zijn antwoorden optimistisch. Hoewel oudere generaties sceptisch blijven, gelooft hij dat de studentenbeweging succesvol zal zijn. “Vóór de tragedie in Novi Sad waren veel jongeren onthecht en dachten ze er alleen maar aan om het land te verlaten,” legt hij uit. Maar na de tragedie, die 16 levens eiste, veranderde angst in vastberadenheid. “Misschien klinkt het paradoxaal, maar angst die door de regering werd ingeboezemd, leidde tot bevrijding van angst.” De studenten hebben niet alleen bijna 90 faculteiten geblokkeerd, maar ook protestmarsen door het hele land georganiseerd, zelfs in afgelegen gebieden met weinig toegang tot onafhankelijke media. “Deze marsen bevrijden mensen van hun angst,” zegt hij. En wat belangrijk is: “we zien angst in de ogen van de machthebbers.” Voor een regime dat gebouwd is op angst, kan deze verschuiving het begin van zijn ondergang betekenen.
Solidariteit als academicus en journalist
“Ik ben nu al meer dan een jaar staatsvijand nummer één, zelfs voor deze massale protesten”
Voor Gruhonjić hebben de protesten zowel zijn academische als journalistieke leven sterk beïnvloed. “De faculteiten zijn geblokkeerd. Er zijn geen lessen of examens,” zegt hij. Terwijl professoren doorgaan met sommige delen van hun onderzoek, is de focus volledig verschoven naar het ondersteunen van de studentenbeweging. In Novi Sad, waar zowel de tragedie als de protesten zich afspelen, hebben Gruhonjić en andere professoren geholpen bij de oprichting van de Vrije Universiteit van Novi Sad, een informeel academisch netwerk dat nu op elke grote openbare universiteit in Servië bestaat. “Het lijkt op een soort guerrillasysteem,” legt hij uit, met werkgroepen voor media, politiek, identiteit, logistiek en meer. De Vrije Universiteit is in de eerste plaats opgericht om de studenten te steunen: of het nu gaat om het verzamelen van voedsel, het bieden van publieke steun of het confronteren van universiteitsautoriteiten die partij kiezen voor het regime.
“De directeur van de Universiteit van Novi Sad is volledig verbonden met het regime en is openlijk tegen zijn eigen studenten en collega’s”, zegt Gruhonjić. Een van de eisen van het netwerk is om hem te vervangen, maar tot nu toe zijn deze oproepen, net als de bredere eisen van de studenten, genegeerd.
Als journalist is het werk van Gruhonjić urgenter dan ooit. “Ik doe vooral dagelijkse journalistiek,” zegt hij, nu de protesten Novi Sad in het hart van het politieke verzet hebben geplaatst. Maar deze zichtbaarheid brengt ook gevaar met zich mee. “Ik ben nu al meer dan een jaar staatsvijand nummer één, zelfs voor deze massale protesten”, zegt hij. Nadat hij afgelopen lente en zomer met ernstige bedreigingen werd geconfronteerd, moest Gruhonjić Servië om veiligheidsredenen tijdelijk verlaten en leeft hij nu onder privébeveiliging, dankzij de steun van de Europese Federatie van Journalisten. Hoewel de protesten een meer ondersteunende sociale sfeer hebben gecreëerd, blijft het risico bestaan. “Voorstanders van de regering hebben mijn naam en foto’s voortdurend op de voorpagina’s van de roddelbladen van het regime en op de nationale tv gezet”, zegt hij. “Je weet nooit wie er naar kijkt en de propaganda gelooft.” Net als veel van zijn collega’s bij de Onafhankelijke Journalistenvereniging van Vojvodina blijft Gruhonjić voorzichtig, maar ook vastberaden. De protesten hebben volgens hem de broodnodige solidariteit gebracht in een tijd van angst en onderdrukking.
Hypocrisie van de EU en geopolitieke risico’s
“Met andere woorden, sommige EU-functionarissen geven nog steeds de voorkeur aan ‘stabilitocratie’ boven democratie”
Ook de rol van de EU kwam ter sprake, en meer specifiek de acties die zij volgens Gruhonjić zouden moeten ondernemen. Hij legde uit dat de reactie van de EU-instellingen inconsistent is. De reactie van de Europese Commissie is teleurstellend en mist de Europese waarden. Vooral omdat de eisen van de studenten en burgers volledig in lijn zijn met de Europese waarden. In plaats daarvan ontmoet Ursula von der Leyen president Vučić, sloot Emmanuel Macron een deal voor de verkoop van gevechtsvliegtuigen en tekende voormalig kanselier Olaf Scholz een lithiummijncontract met de Servische president. “Met andere woorden, sommige EU-functionarissen geven nog steeds de voorkeur aan ‘stabilitocratie’ boven democratie”, zegt Gruhonjić. Gruhonjić legt verder uit dat de inconsistentie van de EU een grote vergissing is en kan leiden tot destabilisatie in de Balkanregio en gevaarlijk is voor de regionale veiligheid. Rusland is erg aanwezig in de regio, met Servië als belangrijkste proxy. De agressor in Oekraïne handelt in de regio via soft power, met de orthodoxe kerk als grote invloed. Servië blijft Russische propaganda verspreiden in de buurlanden Bosnië & Herzegovina en Montenegro. De EU heeft het niveau van andere buitenlandse invloeden in de regio onderschat en begon de aanwezigheid van Rusland pas de afgelopen jaren op te merken. De EU heeft het niveau van andere buitenlandse invloeden in de regio onderschat en is de aanwezigheid van Rusland pas de laatste jaren gaan opmerken. Nu de geopolitieke situatie complexer is dan 17 jaar geleden, moet de EU in actie komen en opkomen voor haar Europese waarden.
Conclusie
De studentenprotesten in Servië zijn een krachtige uiting van verzet geworden tegen een systeem dat democratische waarden lange tijd heeft genegeerd en onafhankelijke stemmen heeft onderdrukt. Zoals Gruhonjić laat zien, gaan deze protesten niet alleen over korte termijn eisen, maar over het terugwinnen van ruimte voor vrijheid, publiek debat, academische onafhankelijkheid en onafhankelijkheid van de media. Terwijl het regime blijft vertrouwen op angst en controle, hebben de studenten en hun bondgenoten laten zien dat solidariteit nog steeds kan groeien, zelfs onder moeilijke omstandigheden. De vraag is nu hoe lang dit momentum kan worden vastgehouden en of internationale actoren zoals de EU eindelijk een duidelijk standpunt zullen innemen. De komende maanden zullen cruciaal zijn, niet alleen voor de politieke toekomst van Servië, maar voor de democratische geloofwaardigheid van Europa als geheel.
