NL 
EN 
Nu de winter voor de deur staat, maken de Europese landen zich steeds meer zorgen over de vraag waar hun energie vandaan moet komen. Terwijl Hongarije, Servië en Turkije onderhandelen om de Russische gaskraan open te zetten, zijn andere landen in plaats daarvan afhankelijk van de reserves van hun buren. Vorige week werden de beschikbare reserves van Moldavië in Oekraïne afgesneden door Russische raketaanvallen. Het stelt Europa voor een moeilijke kwestie.
Russisch-Turkse samenwerking is oude kritiek in een nieuw jasje
Door de schade aan de Nord Stream-pijpleiding heeft Rusland zijn oog laten vallen op Turkije als nieuwe gashub voor leveringen aan de EU. Tijdens een top in Kazachstan hadden Poetin en Erdoğan een ontmoeting, waarbij Poetin de TurkStream-pijpleiding voorstelde als een manier om gas te leveren aan Europa. Het is een keuzemogelijkheid die de invloed van Poetin op de energievoorziening van Europa in stand kan doen houden. Erdoğan heeft de Turkse regering opdracht gegeven om aan de slag te gaan met de Russische gashub. Onder zijn leiding trad Turkije de afgelopen maanden op als bemiddelaar tussen Rusland en Oekraïne, waarvan de graandeal voor Oekraïense export een van de voornaamste resultaten is. De energiesamenwerking tussen Rusland en Turkije lijkt echter ook een uitvloeisel van de Turkse houding ten opzichte van de oorlog. Ondanks de Turkse veroordeling van de Russische invasie en politieke steun voor Oekraïne, blijft Erdoğan economische banden met Rusland onderhouden.
Het Russische voorstel krijgt veel kritiek van de EU, aangezien de gesaboteerde Nord Stream-pijpleidingen in theorie al een infrastructuur voor Russische gasleveringen vormen. In 2014 gaf Poetin toe aan het bezwaar van Europa en de VS tegen de lang geplande South Stream-pijpleiding, die een grote hoeveelheid gas naar belangrijke afnemer Turkije zou brengen. Daarvoor in de plaats kwam een kleinere gaspijpleiding die Hongarije en andere landen van gas zou voorzien. Poetins laatste voorstel lijkt een nieuwe variant van zijn eerdere plan.
Na de annexatie van de Krim en de Russische inmenging in de Donetsbekken waren er al plannen in Europa om de afhankelijkheid van Russisch gas te verminderen. Het was de onderliggende reden voor Europa om in eerste instantie fel te protesteren tegen de South Stream-lijn. De vestiging van een Russische gashub in Turkije vergroot effectief de gasinfrastructuur tussen Rusland en Europa, en daarmee de afhankelijkheid van Russisch gas.
EU en Rusland steggelen over gasvoorziening
Het Russische voorstel kwam niet helemaal uit de lucht vallen. De Europese Unie en Rusland blijven ruzie maken over de gesaboteerde Nord Stream-pijpleiding. De EU verdenkt Rusland van de sabotage, een beschuldiging die door Rusland resoluut van de hand wordt gewezen. Na de aankondiging dat de EU werkt aan een prijsplafond voor gasaankopen kwam er zware kritiek vanuit het Kremlin. De Europese ambitie om de afhankelijkheid van Russisch gas te verminderen na de annexatie van de Krim lijkt weinig vruchten te hebben afgeworpen. Integendeel, de afhankelijkheid is het afgelopen decennium alleen maar toegenomen.
In 2011 verzorgde Rusland 30% van het aardgas dat de EU importeerde uit niet-EU-landen, volgens Eurostat. In 2021 kwam 39,2% uit Rusland, wat ongeveer 2% meer is dan in 2014, toen de Krim werd geannexeerd. In 2019, ruim na de annexatie van de Krim, piekte het zelfs op 45,5%. De afgelopen jaren is er eigenlijk te weinig gedaan aan gasdiversificatie in Europa. De EU heeft het nagelaten om de daad bij het woord te voegen na de veroordeling van de Krim-annexatie. Deze nalatigheid zadelt Europa, na de totale escalatie van de oorlog in Oekraïne, op met een grandioos probleem. Afnemen van Gazprom betekent de facto sponsoring van de Russische oorlogskas. Dat is een prijs die Europa om principiële redenen zal moeten weigeren te betalen, ongeacht of dit in roebels (zoals Rusland heeft geëist) of in euro’s is.
Regionale afhankelijkheid van Russisch gas als struikelblok
Sommige Europese landen zijn sterk afhankelijk van Russisch gas. Het zijn vooral deze landen die nieuwe gasdeals met Rusland sluiten buiten het Europese collectief om. Zo sloot Servië, in 2019 nog voor 89% afhankelijk van Russisch gas, onlangs een nieuwe deal met Gazprom. Ook EU-lidstaat Hongarije, in 2021 nog voor 61% afhankelijk van Russisch gas, sloot een overeenkomst met het Russische staatsbedrijf. Beide landen kunnen vanuit Rusland worden bevoorraad via de TurkStream-gasleiding.. De recente deals van Hongarije en Servië met Rusland zijn dus vanuit economisch oogpunt verklaarbaar, maar politiek polariserend op een moment dat Europa juist een eensgezind standpunt tegen Rusland moet innemen om Poetin en zijn oorlog in Oekraïne onder druk te zetten.
Ondertussen zijn andere Balkanlanden naarstig op zoek naar alternatieven om de gasvoorziening op peil te houden. Moldavië, bijvoorbeeld, sloot onlangs een overeenkomst met zowel Oekraïne als Roemenië om gasleveringen te ontvangen nadat Gazprom in oktober de gaskraan al gedeeltelijk had dichtgedraaid. Een nieuw probleem deed zich echter voor na de grootschalige Russische raketaanvallen op Oekraïne op 10 oktober. Hierna raakte het energienetwerk tussen Oekraïne en Moldavië zo beschadigd, dat de Moldavische regering de bevolking moest waarschuwen het gasgebruik te beperken.
Moldavië behoort samen met Noord-Macedonië en Bosnië en Herzegovina tot de landen die volledig afhankelijk zijn van Russisch gas. Zonder Europese samenwerking zijn alternatieven voor deze landen op korte termijn moeilijk haalbaar. Noord-Macedonië is onlangs partnerschappen aangegaan met Bulgarije en Griekenland om een nieuwe energiecrisis te voorkomen en bekijkt opties voor de langere termijn om de gasvoorziening te diversifiëren, bijvoorbeeld met aanvoer uit Azerbeidzjan via Turkije. Met regionale samenwerkingsverbanden kunnen deze landen zichzelf wat ademruimte geven voor de komende winter.
Maar de druk vanuit de samenleving is enorm. In Moldavië bijvoorbeeld, dat door de Russische gaskwestie in een economische crisis belandt, waren er felle protesten tegen de pro-Europese regering van Sandu vanwege de hoge prijzen. Aan de ene kant moedigt Europa de houding van Moldavië tegenover Rusland aan. Deze pro-Europese houding wordt door de EU ook enigszins verwacht van kandidaat lidstaten zoals Moldavië op hun route naar EU-toetreding. Maar aan de andere kant doet de EU te weinig om vervolgens de sociaal-economische druk die dit creëert in deze landen te verminderen.
Wat kunnen we verwachten?
Europa lijkt dus gevangen in een labyrint van gasafhankelijkheid waarin de enige uitgang is: continentale samenwerking. Gezien de huidige stand van zaken lijkt de kans dat de EU de Turkse gashub gebruikt onwaarschijnlijk, maar de kans dat landen in Zuidoost-Europa de hub gebruiken lijkt onvermijdelijk zonder intensieve Europese samenwerking. Europese solidariteit is één van de sleutelelementen om strategisch om te gaan met de afhankelijkheid van Russisch gas en de omstandigheden voor huishoudens in het hele continent te verzachten. Maar de solidariteit is tweeledig. Enerzijds vereist het een sterk collectief binnen Europa om een blok te vormen tegen de hoge gasprijzen en de aankoop van Russisch gas. Anderzijds zijn de landen die het meest getroffen worden door de gevolgen van deze begrijpelijke Europese houding onvoldoende vertegenwoordigd. Landen die niet tot de EU behoren staan er al helemaal alleen voor om een uitweg uit het doolhof te vinden. Het is aan de EU om een oplossing te vinden die ethisch en economisch haalbaar is voor heel Europa.
Bronnen: AlJazeera1, AlJazeera2, BalkanInsight, BalkanGreenEnergyNews, Euractiv, NewYorkTimes1, NewYorkTimes2, Reuters1, Reuters2, Reuters3, Reuters4, Statista1, Statista2
Foto: Boodschap tegen het importeren van Russisch gas in Boedapest, 2022 – Flickr
