NL 
EN 
Foto: Protest rally against Lukashenko, 30 August 2020. Minsk, Belarus (WikiMedia Commons)
Augustus 2020. Ruim drie jaren zijn er verstreken sinds de enorme protesten in Belarus naar aanleiding van de twijfelachtige presidentsverkiezingen die werden gewonnen door Alexander Loekasjenka. Tienduizenden die vraagtekens zetten bij de verkiezingsuitslag, gingen de straat op. Deze massaprotesten werden vervolgens hard neergeslagen door het regime van Loekasjenka, die al sinds 1994 de macht heeft in het land. Marteling en mishandeling waren geen uitzondering gedurende deze periode. Politieke partijen werden verboden en elk woord, elke handeling tegen het regime, wordt bestraft met buitenproportionele gevangenisstraffen. Sindsdien leeft de oppositie in ballingschap en is de repressie in het land onverminderd groot. Het activisme gaat echter nog onverminderd door.
Politieke gevangenen
Ook in de maanden vóór de presidentsverkiezingen werd er geprotesteerd, tegen het vastzetten van oppositiekandidaten. Het is moeilijk om de officiële aantallen van politieke gevangenen te achterhalen. Eigenlijk is iedereen die door het regime wordt berecht een politieke gevangene omdat de politiek zich heeft gemengd in het juridische proces, middels de juridische kaders die het opstelt en handhaaft. Bekend is dat er momenteel minimaal 1500 personen vastzitten als politieke gevangene, naar aanleiding van politiek gemotiveerde, oneerlijke en verre van transparante rechtszaken. De beschuldigingen variëren van “organisatie van rellen”, “terroristische daad” tot het simpelweg beledigen van de president of staatssymbolen. Prominente gevangenen als Mikola Statkevich (veroordeeld voor 14 jaar) en Sergei Tikhanovsky (19,5 jaar) vormen boegbeelden voor de vele onschuldige gevangen. Het merendeel zit vast omdat het op enige wijze zich uitspreekt tegen het huidige regime en vraagt om democratie. Beweegredenen die niet zouden moeten leiden tot gevangenisstraffen van vele jaren lang. Niet alleen het proces is zeer twijfelachtig, eenmaal in de cel wordt men buitenproportioneel behandeld; weinig eten, geen medische verzorging, overvolle cellen en slapen of de vloer behoren tot de norm. Aandacht voor de situatie van politieke gevangen is onverminderd belangrijk. Het Europees Parlement heeft opgeroepen tot blijvende steun voor politieke gevangenen en grotere druk op het regime middels sancties.
Leven in ballingschap
Zij die vervolging hebben kunnen ontlopen, zijn noodgedwongen gevlucht naar buurlanden Litouwen en Polen, als ook Georgië en Duitsland. Naar schatting leeft er een diaspora van 60.000 Belarussen in Litouwen en richting de 100.000 in Polen – een groot deel hiervan sinds 2020. De oppositiestrijd vindt vanuit hier doorgang, voor zowel de diaspora als voor zij die nog altijd in Belarus zelf zijn. Contact is sporadisch mogelijk, al is enorme voorzichtigheid hierbij geboden. Het regime versterkt bewust de spanningen tussen in- en out-country middels ‘zij hebben een rijk leven daar’-propaganda. Het ontneemt de legitimiteit van de diaspora door hen weg te zetten als niet langer Belarussisch. Dat ze een prettig leven lijden is onzin – gevluchte Belarussen zijn getraumatiseerd door de jarenlange repressie en gebeurtenissen in 2020 en enorm angstig voor wat er thuis gebeurt. Families zijn uit elkaar gerukt en het regime bestraft de familie die nog in het land is als het informatie krijgt dat diaspora-leden hun oppositievoering voortzetten.
Wat het leven extra moeilijk maakt is dat de diaspora zich niet altijd welkom voelt in het land van ballingschap. Verblijfsvergunningen voor politieke vluchtelingen staan bijvoorbeeld ter discussie in Litouwen. Er heerst angst voor de vermeende Belarussische, historische claims op Litouwen die de nationale veiligheid in het geding zouden brengen, met name richting belangrijke verkiezingen in Litouwen in 2024. Het is van groot belang om op Europees gebied de democratische krachten in Litouwen te ondersteunen – zodat de Litouwen als veilige haven van gastvrijheid voor democratische Belarussische activisten kan blijven bestaan.
Toekomstperspectief
De oppositie mag dan wel neergeslagen zijn in 2020, de protestbeweging is niet mislukt en vindt zijn doorgang door zijn stem elders te blijven laten horen. Protesten vinden nog wekelijks plaats in steden als Vilnius en Warschau. Ook op diplomatiek niveau is er activiteit vanuit de oppositie in diaspora. Naar aanleiding van de presidentsverkiezingen en de protesten hebben verscheidene organisaties de zogeheten Coordination Council opgericht. Onder leiding van Svetlana Tichanovskaja, proberen politieke partijen, vakbonden, juristen, academici en activisten de stem van de oppositie uit te dragen, noodgedwongen in het buitenland. De Council is het “representatieve orgaan van het Belarussische volk” en fungeert als een alternatieve regering, zich voorbereidend op een democratisch Belarus.
Economie
Economie blijft hét belangrijkste thema voor Belarussen in het land. Dit betekent dat de campagne van de oppositie niet volledig op democratisering gestoeld dient te zijn, maar minstens net zo veel op economie. Deze twee elementen versterken elkaar namelijk. Momenteel zorgt de politieke situatie voor negatieve effecten op de economie, maar dit kan ook omgedraaid worden. De opmars van de IT-sector in Belarus – 5,8% van het BNP in 2021 – is op zijn retour geraakt door de vele vertrekkende werknemers en bedrijven, voornamelijk naar Litouwen en Polen. Emigratie vond in het bijzonder plaats in augustus 2020 als gevolg van de interne politieke situatie, alsmede in het voorjaar van 2022 door de warme banden tussen Loekasjenka en Poetin. In een vrij en democratisch Belarus kan de IT-sector floreren en een vliegwieleffect faciliteren voor de Belarussische economie, zoals Estland heeft uitgewezen.
Pluralisme
Ten tweede is het van belang om een brede oppositie te ondersteunen. De ondersteuning van een breed politiek speelveld met partijen van over het hele spectrum, is belangrijk om een competitief en aantrekkelijk politiek alternatief te garanderen. Dus niet alleen de partij van Tichanovskaja, maar ook kleinere partijen moeten blijvend ondersteund worden zodat iedere Belarus zich vertegenwoordigd voelt.
Iedere afwijkende stem in ‘de laatste dictatuur van Europa’ wordt nog altijd stevig onderdrukt. Voor nu lijkt het zaak het oppositiegeluid te blijven uitdragen en te wachten op een nieuwe ‘window of opportunity’. Aandacht blijven trekken over de politieke situatie en situatie van politieke gevangenen zodat men geïnformeerd blijft en het op de Europese agenda blijft staan, is essentieel. Daarnaast is het belangrijk te benadrukken dat ‘hun’ strijd voor een vrij, onafhankelijk en democratisch Belarus in lijn is met de waarden waar Europa voor staat. Wegkijken is dus niet mogelijk en het blijvend ondersteunen van Belarussische democratische krachten is van essentieel belang. Voor hun toekomst, en die van een vreedzaam en veilig Europa.
