NL 
EN 
Foto: Een Amerikaanse en Iraakse soldaat die elkaar de hand schudden – National Archives Catalog
Sinds de Russische inval van Oekraïne staat defensie weer bovenaan de Nederlandse en Europese agenda. In de Nederlandse politieke bestaat er grote consensus over dit thema, bijvoorbeeld over onderwerpen als de steun aan Oekraïne en het verhogen van de defensiebegroting naar 2 procent van het BBP. Het blijft echter belangrijk om de verschillende visies die over defensie bestaan van elkaar te onderscheiden. Er valt op het gebied van defensie namelijk zeker wel wat te kiezen. Willen wij bijvoorbeeld meer samenwerken of juist meer zelf doen? Ee willen we onze veiligheid primair garanderen met wapens of juist met verdragen? En welke consequenties hebben deze keuzes op de lange termijn? In deze serie, ‘Vrede & Defensie’, probeert de FMS te beantwoorden wat een progressief verhaal over defensie inhoudt en welke afwegingen daarin gemaakt worden. Wij doen dit door in gesprek te gaan met verschillende organisaties die zich bezighouden met defensie, oorlog en geweld en hier een progressieve kijk op bieden
Voor het eerste deel van deze serie ging de FMS in gesprek met Cor Oudes, de projectmanager humanitaire ontwapening bij PAX. Als grootste vredesorganisatie van Nederland, die in 2017 zelfs in samenwerking met enkele andere organisaties de Nobelprijs voor de vrede heeft gewonnen, biedt PAX een onmisbaar perspectief op defensie en geweld. Defensie staat uiteindelijk immers nooit in het teken van de oorlog, maar draait juist om de vrede die het moet verdedigen.
Defensie gaat over mensen
Op de vraag wat de visie van PAX is op het Nederlandse en Europese defensiebeleid, benadrukt Oudes meteen dat PAX een vredesorganisatie is, maar daarmee geen pacifistische organisatie. Dit betekent dat de krijgsmacht voor PAX zeker van cruciaal belang is voor onze veiligheid, maar dat je wel goed moet reguleren hoe deze ingezet kan en mag worden. Dit komt heel duidelijk terug in projecten rond humanitaire ontwapening waar Oudes zich mee bezighoudt. Hierin pleit PAX niet zozeer voor een algehele ontwapening, maar voor het verbieden van wapens die doorgaans veel burgers treffen, zoals chemische en nucleaire wapens of clustermunitie.
De effecten die wapens en geweld op mensen hebben moeten volgens Oudes dan ook altijd centraal staan bij een rechtvaardig defensiebeleid. Oudes maakt hierbij een onderscheid tussen state security en human security. Volgens hem focust defensie zich op het moment veel te veel op state security, waarbij veiligheid vanuit het perspectief van de staat begrepen wordt. Dit leidt niet per se tot human security en kan daar zelfs haaks op staan. Zo is het willen afschrikken met kernwapens een voorbeeld van denken vanuit state security, waar human security, vanwege de catastrofale gevolgen van deze wapens voor burgers, tot andere keuzes leidt.
Geen nieuwe wapenwedloop
In de praktijk gaan discussies over defensie nu voor het grootste gedeelte over de oorlog in Oekraïne. PAX is voorstander van wapenleveringen aan Oekraïne, maar tegelijkertijd ook erg kritisch op de enorme intensivering van de Nederlandse investeringen in defensie en wapens. Volgens Oudes zit er een groot verschil tussen investeren in onze eigen defensiebegroting en het leveren van wapens aan Oekraïne. Terwijl Oekraïne actief wordt aangevallen en wapens nodig heeft om zichzelf te beschermen, is dit voor ons niet het geval. Het is natuurlijk belangrijk om de defensie op peil te houden, maar wij moeten ons wel realiseren dat wij oorlog juist moeten voorkomen. Hoewel Rusland grote verliezen lijdt in de oorlog, is het nog altijd een kernmacht. De zeer forse investeringen in wapens, aan alle zijden, versterken een al in gang gezette wapenwedloop.
Het verhogen van de Nederlandse en Europese defensiebudgetten gaat uiteindelijk dus niet veel oplossen. Oudes: “Op deze manier worden onderhandelingen via de defensiebudgetten gevoerd en niet via de diplomatie.” Hij benadrukt dat er nu drie keer zoveel in de krijgsmacht geïnvesteerd wordt ten opzichte van 2014, terwijl er juist op de diplomatie is bezuinigd. Het risico is dat geweld op deze manier een alternatief wordt voor de diplomatie. Oudes wil hiermee natuurlijk niet zeggen dat Nederland geen eigen leger moet onderhouden, maar dit moet altijd een last resort zijn. Diplomatieke maatregelen hebben voorrang.
Investeren in de internationale rechtsorde
Het is echter maar de vraag in hoeverre diplomatie iets kan uitrichten tegen een agressor als Rusland die actief zijn macht probeert te vergroten met militaire acties. Volgens Oudes kunnen landen individueel niet heel veel doen, maar de internationale gemeenschap kan wel als geheel een vuist tegen Rusland maken en haar isoleren. Dit moet gebeuren door internationale normen te handhaven en de internationale rechtsorde te versterken. Oudes: “Deze normen zijn er al, maar de instrumenten die we hadden om ze te handhaven zijn geklapt.” Veel landen zijn bijvoorbeeld afgehaakt bij het naleven van internationale verdragen en het handhaven van de internationale rechtsorde. Deze landen moeten wij strategisch weer terugkrijgen door ervoor te zorgen dat zij ook belang hebben bij een sterke internationale rechtsorde.
Een progressief verhaal over defensie
Voor een progressief verhaal over defensie betekent dit dat we juist moeten investeren in de internationale rechtsorde en diplomatie vanwege hun belang voor onze veiligheid. Dit wil niet zeggen dat de krijgsmacht onbelangrijk is – integendeel – maar wel dat geweld altijd pas als laatste middel toegepast mag worden. Wanneer je bezuinigt op samenwerking en de diplomatie, leidt dit sneller tot geweld in de wereld omdat er dan minder stappen zijn die genomen kunnen worden vóórdat een oorlog uitbreekt en omdat er minder middelen zijn om een conflict te beslechten. Dit mag nooit de inzet zijn van defensie.
De huidige regering lijkt hier echter wel op in te zetten. Zijn investeren nu veel in defensie, maar bezuinigen juist op de diplomatie en ontwikkelingssamenwerking, terwijl dit ook enorm belangrijk is voor onze veiligheid, niet alleen om oorlog te voorkomen, maar ook om gezamenlijk tegen agressors als Rusland te kunnen optreden. Defensie vraagt om een holistische benadering, waarbij de krijgsmacht, diplomatie en internationale samenwerking allemaal een plek hebben. Dit is precies waar een progressief verhaal over defensie zich op richt en daarmee is het een cruciaal alternatief voor onze kijk op veiligheid.
