NL 
EN 
Foto: Georgische vlaggen in de hoofdstad Tbilisi. Bron.
Duizenden demonstranten gingen de afgelopen dagen de straat op in de Georgische hoofdstad Tbilisi om te protesteren tegen de herinvoering van een beruchte ‘foreign agents’-wet. De wet werd op 3 april voorgesteld door Georgië’s regeringspartij Georgian Dream (GD) en is een licht gewijzigde versie van een wet die in maart 2023 al voor ophef zorgde. Deze werd uiteindelijk ingetrokken na internationale kritiek en protesten in het land. De Georgische oppositie, de Europese Unie (EU) en burgerrechtengroeperingen hebben zich krachtig uitgesproken tegen de wet die duidelijke overeenkomsten met een soortgelijke wet in Rusland. De herinvoering van de wet komt na vele andere incidenten die twijfel zaaien over de vraag of GD Georgië naar de langverwachte toetreding tot de EU zal leiden.
De wet
Officieel gaat het bij de wet om ’transparency of foreign influence’. De enige opvallende verandering ten opzichte van het voorstel van vorig jaar is de vervanging van de term ‘foreign agent’ door ‘organization pursuing the interests of a foreign power’. Het doel van de wet blijft echter ongewijzigd. Het is de bedoeling om personen, media en maatschappelijke organisaties die meer dan 20% van hun financiering uit het buitenland halen, onder de loep te nemen. Het niet naleven van de financiële rapportageverplichtingen, zelfs als het om minimale overtredingen gaat, kan leiden tot hoge boetes en gevangenisstraffen tot 5 jaar.
Critici hebben parallellen getrokken tussen de Georgische wet en een soortgelijke wet die in 2012 in Rusland werd aangenomen. De term ‘foreign agent’ is ook een favoriet van de Russische regering. Het herinnert aan het label ‘vijand van het volk’ dat in de Sovjettijd veel werd gebruikt om de oppositie in diskrediet te brengen. Ook nu wordt de wet door de Russische regering gebruikt als instrument om kritische stemmen over de staat het zwijgen op te leggen en uit te sluiten. Waar de wet aanvankelijk alleen van toepassing was op NGO’s, werd deze geleidelijk uitgebreid en is nu van toepassing op elke organisatie of individu die kritiek zou hebben op de regering.
Volgens GD worden NGO’s gebruikt door buitenlandse actoren en de belangrijkste oppositiepartij United National Movement (UNM) om de rechterlijke macht selectief in diskrediet te brengen. Ze beschuldigen hen ook van het verspreiden van LGBTI+-propaganda, ‘pseudoliberale ideologie’ en het aanvallen van de legitimiteit van de Georgisch-orthodoxe kerk. Gezien GD’s greep op de rechterlijke macht, die al wordt gebruikt om politieke tegenstanders te vervolgen, lijkt de vrees van de oppositie gerechtvaardigd. De nieuwe wet kan de politieke macht van GD vergroten en de politieke oppositie verder buitenspel zetten.
Toetreding tot de EU
Te midden van de geopolitieke turbulentie als gevolg van de Russische invasie in Oekraïne en de versnelde toetredingsprocedure van Moldavië en Oekraïne, heeft ook Georgië in 2022 het EU-lidmaatschap aangevraagd. Het land kreeg van de EU twaalf kernprioriteiten met betrekking tot politieke vrijheid, corruptiebestrijding, de-oligarchisering en de bescherming van de mensenrechten en het maatschappelijk middenveld. Om lid te kunnen worden, moest Georgië aanzienlijke vooruitgang boeken op deze gebieden.
Het kwam dan ook als een verrassing toen Georgië eind 2023 de status van kandidaat-lid kreeg. Het land had slechts op drie van de twaalf prioriteiten voldoende actie ondernomen en ook zijn veiligheidsbeleid was slechts in beperkte mate afgestemd op dat van de EU. Desalniettemin werd het besluit van de EU in Georgië met groot enthousiasme begroet. Mensen gingen massaal de straat op om te vieren wat als een historisch moment voor het land werd beschouwd.
Verschillende enquêtes hebben aangetoond dat er onder de Georgische bevolking brede steun is voor toetreding tot de EU, minstens zo’n 75% is voorstander. Hoewel het duidelijk is dat er een sterke wens is om lid te worden, lijken de redenen om dat te willen diffuus. Sommige Georgiërs kijken naar de EU voor de bescherming van mensenrechten, liberale waarden en een sterke rechtsstaat. Anderen beschouwen de economische voordelen en de veiligheid die de EU biedt als de belangrijkste redenen om lid te worden. Het een hoeft het ander niet uit te sluiten, maar de perceptie van wat lidmaatschap betekent is cruciaal voor de inspanningen die worden geleverd om het te bereiken.
Strategische positionering Georgische droom
GD heeft consequent zijn steun uitgesproken voor het EU-lidmaatschap en heeft de afgelopen tien jaar toegezien op toenadering tot de Europese Unie en de NAVO. Het associatieverdrag met de EU in 2016 en de vestiging van een NAVO-basis in het land werden beschouwd als duidelijke tekenen dat het land toenadering zoekt tot het Westen en weg beweegt van de grote buur Rusland. De partij probeert daarom de eer op te strijken voor het feit dat Georgië de status van kandidaat-lidstaat heeft gekregen, ook al heeft het weinig gedaan om aan de voorwaarden van de EU te voldoen.
Omdat GD zich ervan bewust is dat pro-EU zijn noodzakelijk is om succesvol te zijn in de Georgische politiek, verkondigt de partij voortdurend steun voor de EU. Dit staat echter in schril contrast met zowel de warme betrekkingen van de partij met Rusland als haar conservatieve identiteitspolitiek. De retoriek komt op sommige vlakken zo verdacht veel overeen met Russische propaganda dat het net zo goed rechtstreeks uit het draaiboek van Poetin zou kunnen komen. Het recente voorstel voor een ‘anti-LGBTQ’ wet toont het gebrek aan toewijding aan de liberale waarden die zo cruciaal zijn voor toetreding tot de EU. Met traditionalistische retoriek rond ‘familiewaarden’ en antagonisme tegen de LGBTQ+ gemeenschap lijkt GD in de aanloop naar de parlementsverkiezingen van 2024 de steun te zoeken van conservatieve kiezers.
Hoewel GD een EU-lidmaatschap misschien wel ziet zitten met het oog op de economische voordelen, druist haar beleid en retoriek in toenemende mate tegen de waarden van de EU in. Het besluit van de EU om Georgië de status van kandidaat-lidstaat te geven kan dus als riskant worden gezien, omdat het mogelijk een partij legitimeert die openlijk de waarden van de EU ondermijnt. Hoewel de EU een strategische bondgenoot in de Kaukasus met een pro-EU bevolking goed kan gebruiken, moet ze waakzaam blijven om de ambities van de regerende partij, die het land weg zou kunnen duwen van de EU, niet te versterken.
