NL 
EN 
“Een zinloze farce”, zo omschreef de Belarussische oppositieleider Sviatlana Tsikhanouskaya de recente lokale en parlementsverkiezingen in haar land. Alleen partijen die trouw zwoeren aan dictator Loekasjenka mochten meedoen, de oppositie in ballingschap riep op tot een boycot. Het waren de eerste verkiezingen sinds de zeer omstreden presidentsverkiezingen van 2020, waarbij Loekasjenko een zesde ambtstermijn veilig stelde. Als gevolg braken in heel het land massademonstraties uit die met veel geweld werden onderdrukt door het regime, met de hulp van Loekasjenka’s bondgenoot Poetin. De meedogenloze repressie en onmenselijke behandeling van mensen die het regime als bedreiging ziet, is sindsdien routine geworden. Veel dissidenten zijn naar het buitenland gevlucht waar ze hun strijd voor een democratisch Belarus voortzetten. Nu Belarus verder in de Russische invloedssfeer wordt getrokken en de mensenrechtensituatie blijft verslechteren, is het een cruciaal moment om ons in te zetten voor een democratisch Belarus.
Verkiezingen 2020
Toen Belarus zich het afgelopen decennium economisch openstelde en steeds meer handelsbetrekkingen aanging met de EU, hoopten veel Belarussen dat dit meer politieke vrijheid zou brengen in hun land. “Betere relaties tussen de EU en Belarus” en de verkiezing van twee oppositieleden in 2016 waren voor de EU zelfs aanleiding om de sancties tegen leden van de Belarussische elite, waaronder Loekasjenka zelf, op te heffen. Achteraf gezien, maar ook gezien de kritische rapporten van de VN en de OSCE destijds, is het optimisme van de EU voorbarig geweest. In de aanloop naar de verkiezingen van 2020 zou eens te meer duidelijk worden dat echte pogingen van verzet tegen het regime vergeefs waren, veel Belarussische oppositiekandidaten mochten zich niet verkiesbaar stellen. Sommigen werden gearresteerd en vervolgd, waaronder de prominente oppositieleiders Syarhey Tsikhanouski (18 jaar) en Viktor Babariko (14 jaar), die tot op de dag van vandaag in de gevangenis zitten. Anderen waren het land al ontvlucht vanwege intimidatie en vervolging die hen boven het hoofd hing. Sviatlana Tsikhanouskaya zou de enige oppositiefiguur zijn die zich kandidaat mocht stellen.
Kort na het sluiten van de stembussen op 9 augustus brak er onrust uit in steden in heel Belarus. Volgens de ‘officiële’ resultaten had Loekasjenka meer dan 80 procent van de stemmen behaald. Veel analisten riepen Sviatlana Tsikhanouskaya uit tot de werkelijke winnaar van de verkiezingen in 2020, ook al kreeg ze volgens de officiële resultaten slechts 9% van de stemmen. Duizenden gingen de straat op om te protesteren tegen het oneerlijke verkiezingsproces en de twijfelachtige uitslag. De respons van het regime was zeer gewelddadig. De politie raakte slaags met demonstranten waarbij veel gewonden en een aantal doden vielen. Meer dan 35.000 mensen werden gearresteerd tijdens en na de protesten. Velen werden in hechtenis gemarteld en mishandeld.
Onmenselijke behandeling politieke gevangenen
Na een nieuwe golf van repressie en vervolgingen, die in 2022 leidde tot de opsluiting van meer dan 400 mensen, zijn er nu bijna 1500 politieke gevangenen in Belarus. De omstandigheden in de strafkolonies staan bekend als onmenselijk en zeer zwaar. Vooral voor dissidenten, die gedwongen worden een opvallende gele markering te dragen die hen onderscheidt van andere gevangenen. Ze krijgen te maken met fysiek geweld, worden opgesloten in zogenaamde ‘strafcellen’ voor vermeende overtredingen van gevangenisprotocollen en krijgen als gevolg daarvan extra gevangenisstraf. Adequate medische zorg is vaak zeer beperkt, wat heeft geleid tot ernstige gezondheidsproblemen en in sommige gevallen zelfs tot de dood.
Het geval Ihar Lednik, lid van de Sociaal Democratische Partij die drie jaar gevangen zat voor het “beledigen van de leider van het land”, is kenmerkend voor de omstandigheden waarin politieke gevangenen in Belarus zitten. Van Lednik was bekend dat hij hartproblemen had toen hij werd veroordeeld. Zijn gezondheid ging snel achteruit en na minder dan twee jaar in gevangenschap overleed hij aan een hartstilstand. Hij was de vijfde politieke gevangene in Belarus die in 2023 achter de tralies sterft.
Steun voor Belarus
Hoewel de protesten na de verkiezingen in 2020 lieten zien dat veel Belarussen bereid waren hun vrijheid en zelfs hun leven op het spel te zetten voor de democratie, heeft het daaropvolgende harde optreden de resterende binnenlandse politieke oppositie gedecimeerd. De Russische invasie in Oekraïne leidde tot een nieuwe golf van arrestaties waardoor het aantal politieke gevangenen steeg tot 1500, hoewel het werkelijke aantal waarschijnlijk veel hoger ligt. Het lot van veel politieke gevangenen blijft onduidelijk omdat de autoriteiten elk contact met hun familieleden hebben verbroken. Het is van cruciaal belang om verslag te blijven doen van de afschuwelijke omstandigheden waarin ze verkeren en steun te bieden aan hun familieleden in het buitenland.
Terwijl de paranoia en repressie van het regime vóór 2020 vooral gericht waren op politieke organisaties, heeft het bredere maatschappelijke middenveld sindsdien ernstig te lijden gehad. Een van de grootste ngo’s die nog actief was, BirdLife Belarus, werd in 2022 samen met 300 andere groepen gesloten wegens “extremistische activiteiten”. Mensenrechtenactivisten hebben te maken gehad met arrestaties, willekeurige opsluiting, fysiek geweld en intimidatie. Sommige moedige activisten werken nog steeds in Belarus, maar het grootste deel van het maatschappelijk middenveld is in ballingschap gegaan. Families van degenen die naar het buitenland zijn gevlucht, zijn het doelwit van extreme maatregelen, zoals valse strafrechtelijke aanklachten en het gedwongen onderbrengen van kinderen bij de staat. Het regime probeert ook om mensen in ballingschap in diskrediet te brengen door middel van uitgebreide propagandacampagnes.
Er zijn veel initiatieven van Belarussen in ballingschap, vooral van jongeren- en vrouwengroepen, die steun kunnen gebruiken. Nu Belarus steeds verder geïsoleerd raakt, is het van groot belang om aandacht te blijven genereren voor de situatie in Belarus en de benarde toestand van de bevolking. De FMS werkt samen met verschillende Belarussische partners en rapporteert regelmatig over de situatie daar, lees er hier meer over. Het helpen en bijstaan van de Belarussische oppositie en het maatschappelijk middenveld is cruciaal, want er komt een nieuwe tijd van kansen. Wanneer die tijd aanbreekt, moet een nieuwe generatie politici, activisten en een goed ontwikkeld maatschappelijk middenveld klaar zijn om een democratische toekomst voor Belarus vorm te geven.
