NL 
EN 
Sinds mei 2020 protesteert de Wit-Russische bevolking tegen de herverkiezing van president Aleksandr Loekasjenko. Met een ambtstermijn van 26 jaar is Loekasjenko één van de langstzittende – en meest autocratische – staatshoofden in Europa. Alhoewel de Wit-Russische bevolking zich al vaker heeft uitgesproken tegen verkiezingsfraude onder Loekasjenko, zijn de huidige protesten een unicum – nooit eerder mobiliseerden zo veel mensen zich zo langdurig en georganiseerd tegen de zittende president. Waarom zijn de protesten juist nú zo aanhoudend? En wat voor strategie moet de Europese Unie volgen met betrekking tot de protesten in buurland Belarus?
Vrouwen in de voorhoede
Om de schaal en langdurigheid van de huidige protesten te verklaren, moeten we kijken naar de samenstelling van de demonstranten. Waar eerdere anti-Loekasjenko protesten vooral geleid werden door een kleine prodemocratische beweging, vinden de huidige demonstraties draagvlak in de gehele samenleving. Opvallend is de hoge betrokkenheid van vrouwen. Dit is een belangrijke factor als we willen begrijpen waarom de protesten juist nú zo aanhoudend zijn. In de door mannen gedomineerde Wit-Russische politiek wordt de vrouw nog altijd als apolitiek beschouwd. Dit heeft de demonstranten een strategisch voordeel geboden. Juist omdat de vrouw als politieke actor wordt onderschat door Loekasjenko hebben vrouwen in Belarus meer speelruimte gekregen om het regime te bekritiseren.
De arbeidersklasse keert zich tegen Loekasjenko
Daarnaast lijkt Loekasjenko langzaamaan de steun te verliezen van de arbeidersklasse, zijn traditionele achterban. Waar werknemers in staatsbedrijven voorheen vooral afhankelijk waren van Loekasjenko en zich niet snel politiek zouden uitspreken, lijkt het tij nu te keren. Zonder de steun van deze arbeiders staat de president met de rug tegen de muur. De Wit-Russische economie is namelijk sterk afhankelijk van het draaien van de vele staatsbedrijven.
De Wit-Russische politieke elite
Nu verschillende segmenten van Loekasjenko’s traditionele achterban zich langzamerhand tegen hem keren en zijn positie steeds onzekerder wordt, is de vraag hoe de politieke elite zal reageren. In een politiek systeem waarin patrimonialisme een belangrijke factor is, loopt een president continu het risico van het lame duck syndroom. Dit doet zich voor wanneer elite-actoren hun steun aan de patrimoniale leider opzeggen. Dit proces wordt veelal in gang gezet als er een grote mate van politieke ontevredenheid onder de bevolking heerst.
Een strategie op Europees niveau
Een belangrijk kenmerk van de huidige protesten is dat geen van de actoren zich geopolitiek of ideologisch uitspreekt. In plaats daarvan streven de demonstranten gezamenlijk naar eerlijke verkiezingen. Juist doordat er niet op ideologische verschillen wordt ingegaan en de geopolitieke dimensie ontbreekt, kan deze eis gesteund worden door een brede dwarsdoorsnede van de Wit-Russische samenleving. Mocht de Europese Unie toenadering willen zoeken tot de demonstranten in Belarus, dan zal met dit laatste rekening gehouden moeten worden. Waar Europese lidstaten een ondersteunende rol kunnen spelen (bijvoorbeeld door opvang te bieden aan politieke vluchtelingen), moet een openlijke ‘geopolitisering’ van de huidige demonstraties voorkomen worden. Dit zou de legitimiteit van de protesten immers onherstelbare schade toebrengen.
Door: Barbara Roggeveen
Foto: Unsplash
