NL 
EN 
Foto: stadsgezicht Jerash, stad ten noorden van Amman – Flickr
Op 10 september zijn in Jordanië de eerste parlementsverkiezingen gehouden sinds belangrijke hervormingen in het verkiezingssysteem en ook sinds het begin van het huidige Israël-Gaza conflict. Als buurland heeft Jordanië zich diplomatiek opgesteld tegenover beide kanten, maar de situatie in de regio heeft zowel sociale als politieke impact. Hiernaast zijn er in het Hasjemitische koninkrijk politieke hervormingen doorgevoerd in 2022, met als doel meer invloed te geven aan politieke partijen in het parlement, en om de macht te beperken van kandidaten met sterke steun vanuit invloedrijke stamverbanden. Hoe hebben deze gebeurtenissen de Jordaanse verkiezingen van 2024 beïnvloed?
Bestuur niet representatief
Om te beginnen vatten we de context van de Jordaanse politiek. Op dit moment is de bestuursvorm van Jordanië een parlementaire constitutionele monarchie, wat inhoudt dat de monarch, in dit geval koning Abdullah II, brede politieke macht heeft. De koning is in staat om wetten en besluiten goed te keuren of te vetoën en alle 69 leden van de Eerste Kamer en ministers aan te stellen. De 138 leden van de Tweede Kamer van het parlement worden gekozen door het volk, door middel van verkiezingen.
Dit is hét podium voor de bevolking om hun mening te laten horen en hun stem uit te brengen in de hoop dat hun belangen worden vertegenwoordigd. Er is echter weinig enthousiasme over de verkiezingen, omdat het grootste deel van de zetels in de Tweede Kamer wordt bezet door afgevaardigden uit rurale districten. Vertegenwoordigers vanuit deze gebieden zijn oververtegenwoordigd in vergelijking met de stedelijke gebieden. Bovendien worden ze in het huidige politieke systeem voortgetrokken door hun sterke banden met de integrale tribalistische maatschappij van Jordanië en door hun loyaliteit aan de monarchie.
Van 30 naar 41 zetels voor politieke partijen
Tot nu toe hebben stamgerelateerde, centrische en regeringsgezinde afgevaardigden dus de overhand gehad in het parlement en bleven islamitische en liberale tegenstanders, die vooral in de grote steden steun krijgen, achter. In 2022 zijn door deze reden hervormingen doorgevoerd, die hebben gezorgd voor het geleidelijk verhogen van de zetels in de Tweede Kamer die bestemd zijn voor politieke partijen, van 30 naar 41, waardoor politieke partijen een grotere impact kunnen hebben. Ook is een hervorming doorgevoerd die de drempel verlaagt voor kleine politieke partijen om een zetel in lokale kiesdistricten te bemachtigen, zodat er meer concurrentie ontstaat. Bovendien waren de hervormingen gericht om meer vrouwen en jongeren te betrekken in het politieke systeem, door quota in te voeren voor politieke partijen dat ten minste één vrouw tussen de eerste drie kanditaten moet staan en ten minste één kandidaat jonger dan 35 een plek tussen de eerste vijf kandidaten moet innemen. Jordanië is al decennialang bezig met geleidelijke democratisering in het verkiezingssysteem en de hervormingen van twee jaar geleden maken deel uit van een langetermijnplan voor een gezond meerpartijenstelsel en een grotere rol voor politieke partijen.
De gevoelige balanceeract van Jordanië
Jordanië telt 31 geregistreerde politieke partijen, waarvan maar enkele serieuze omvang hebben. Dit komt mede doordat de koning uitzonderlijke macht bezit en de staat soms partijen onderdrukt, en daarnaast het politieke systeem nog steeds in ontwikkeling is. De enige politieke partij die een reële rol speelt in de wetgevende macht is het Islamitisch Actie Front (IAF), de grootste oppositiepartij en de politieke tak van de Moslimbroederschap in Jordanië. Zij uiten al jarenlang hun steun aan Palestina, streven naar vermindering van normalisatie met Israël, staan voor de oprichting van een Palestijnse staat en hebben hier ook meerdere protesten voor georganiseerd.
Jordanië heeft sinds het conflict tussen Israël en Gaza, dat uitbrak op 7 oktober, en jaren daarvoor al, de balans moeten bewaren tussen beide kanten. En ook nu heeft Jordanië haar strategische en diplomatieke relaties met Israël en het Westen volgehouden, met het uit de lucht schieten van Iraanse raketten onderweg naar Israël, terwijl de koning tegelijkertijd publiekelijk oproept om hulptroepen het gebied binnen te laten en lobbyt voor een staakt het vuren. Maar is deze middenlijn genoeg om de bevolking tevreden te houden?
Opkomst van Islamisten in het Jordaanse parlement
Ongeveer de helft van de bevolking van het land bestaat uit mensen met roots in Palestina. Jordanië is het enige land in de regio dat Palestijnen heeft opgenomen als staatsburgers na gedwongen ontheming uit hun geboorteland, zoals tijdens de Nakba in 1948 en aanhoudende opeenvolgende oorlogen, waardoor zij naar buurlanden vluchtten. Jordanië heeft daardoor een grote hoeveelheid burgers met Palestijnse afkomst en veel (recente) Palestijnse vluchtelingen die vooral in de grote steden wonen. Van deze groep werd dus ook verwacht, en is gebleken, dat zij een duidelijke stem zouden uitbrengen om hun steun aan hun vaderland te betuigen, waar de IAF voor staat. Hiernaast waren zorgen over de economische stand van het land ook reden om te stemmen op een partij die niet regeringsgezind is en pleit voor grote veranderingen in het sociale en politieke landschap. Werkloosheid was namelijk 21 procent in het eerste kwartaal van 2024 en met het huidige conflict in de buurlanden is de lucratieve toerismesector, die 14 procent van de GDP uitmaakt, significant verminderd.
De combinatie van de democratische hervormingen, woede over de gematigde houding van de monarchie richting Israël en economische problemen, hebben veel kiezers gedreven om te stemmen op een partij die verandering zou kunnen brengen. Tijdens de afgelopen verkiezingen is de IAF, zoals verwacht, de grootste partij geworden en is de vertegenwoordiging van de partij verdrievoudigd van 10 zetels in 2020 naar 31 van de 41 zetels in 2024. Een historische uitkomst voor de partij die volgens Murad Adailah, leider van de Moslimbroederschap in Jordanië, een gevolg is van de wens voor verandering: ‘’Degenen die op ons stemden waren niet per se allemaal islamisten, maar wilden verandering en waren de oude gewoonten zat.”
Democratie een stap dichterbij
Zoals verwacht heeft de oorlog in Gaza een grote invloed gehad op de uitkomst van de verkiezingen met toenemende steun voor de Islamisten. Met meer invloedrijke politieke partijen en een betere weerspiegeling van de samenleving en de publieke opinie in de politiek, is na een periode van stagnatie de Jordaanse democratie volop in ontwikkeling. Het is te hopen dat het systeem en de politieke cultuur van Jordanië deze ontwikkeling vast weten te houden.
