NL 
EN 
Kharkiv na een raketinslag, 2022 (Flickr)
In de door Rusland bezette regio’s Donetsk, Luhansk, Zaporizhzhia en Kherson zijn referenda aangekondigd om zich in de nabije toekomst bij de Russische Federatie aan te sluiten. De annexatie-referenda gaan niet alleen voorbij aan de soevereiniteit van de Oekraïense staat, maar zijn tegelijkertijd vooral bedoeld om verdere mobilisatie van troepen te legitimeren. Rusland organiseert de schijnreferenda van 23 tot 27 september. Aangezien de bevolking die Oekraïne steunt in februari en maart grotendeels is vertrokken, staat de uitslag al vast. Vladimir Poetin kan zich dus binnenkort vastklampen aan het narratief dat de Oekraïense tegenaanval op “Russisch grondgebied” plaatsvindt, en verdere mobilisatie aankondigen. De voormalige Russische president Dmitri Medvedev, Poetins kompaan, liep hierop vooruit door op Telegram te verklaren dat “het binnenvallen van Russisch grondgebied een misdaad is waarbij alle troepen kunnen worden ingezet voor zelfverdediging.”
Want slechts één dag na de aankondiging van de Schijnreferenda gaf de minister van Defensie van het Kremlin, Sergej Sjojgoe, aan dat 300.000 reservisten zich kunnen gaan voorbereiden om de uitgedunde troepenmacht in Oekraïne aan te vullen. Deze reservisten moeten eerst een training volgen voordat zij kunnen worden gestationeerd. De annexatie-referenda en verdere mobilisatie leggen de rode loper uit voor Poetin om uiteindelijk verdere mobilisatie van Russische dienstplichtigen te realiseren. Om de plannen van Sjojgoe en Poetin in perspectief te plaatsen: het is de eerste mobilisatie sinds de Tweede Wereldoorlog.
Internationale reacties op aankondigingen van Poetin
Van Oekraïense zijde werd aangegeven dat de mededelingen van Poetin naar verwachting waren. President Volodymyr Zelensky gaf aan dat Rusland al eerder “cadetten” naar Oekraïne heeft gestuurd, met alle gevolgen van dien. Daarmee doelt hij op de grote verliezen die het Russische leger tot nu toe in Oekraïne heeft geleden. Veel van de soldaten die door Rusland naar het front werden gestuurd waren jong, gedemotiveerd en onervaren. Volgens Zelensky wil Poetin “niet alleen Oekraïne met bloed doordrenken, maar ook het bloed van zijn eigen soldaten.” Zijn adviseur Mykhailo Podolyak merkte op dat de toespraak van Poetin een “absoluut voorspelbare oproep was, die meer lijkt op een poging om zijn eigen falen te rechtvaardigen.”
De internationale gemeenschap reageerde afkeurend op de mobilisatieplannen van Poetin en de aangekondigde annexatie-referenda. De hele westerse wereld liet onmiddellijk weten de annexatie van de Oekraïense regio’s, die samen ongeveer 15% van het Oekraïense grondgebied uitmaken, niet te erkennen. Bovendien werden de mobilisatieplannen van Rusland krachtig afgewezen. De Duitse bondskanselier Olaf Scholz noemde het plan van Poetin een “wanhoopsdaad”, terwijl zijn minister van Financiën Christian Lindner het een “teken van zwakte” noemde. Ook het VK en de VS deelden hun opmerkingen over een falende militaire campagne van Poetin, die nu moet worden rechtgezet met schijnreferenda en verdere mobilisatie. Ondertussen heeft de Litouwse minister van Defensie Arvydas Anusauskas aangegeven dat de paraatheid van het leger wordt verhoogd als reactie op de mobilisatie, gezien de grens die Litouwen deelt met de Russische enclave Kaliningrad.
Eigenbelang boven het algemeen belang
Dat de aangekondigde mobilisatie vooral in het belang van Poetin was – en niet in het belang van het Russische volk – werd duidelijk in de uren na zijn televisietoespraak. In Rusland braken na de aankondiging protesten uit tegen het beleid van Poetin. In korte tijd werden 1300 demonstranten gearresteerd, waaronder minstens 502 in Moskou en 524 in Sint-Petersburg. Deelnemers aan deze protesten riskeren gevangenisstraffen tot 15 jaar. Ondertussen werden vanuit Rusland massaal vluchten geboekt naar Turkije, Servië en Armenië om een militaire dagvaarding te ontlopen. Volgens het Telegramkanaal Mozhem Obyasnit waren op de dag van de toespraak van Poetin de termen “hoe een arm te breken” en “hoe Rusland uit te komen” de meest gezochte zoektermen op Google. Het geeft aan dat een groot deel van de Russische bevolking helemaal niet zit te wachten op verdere escalatie van de invasie.
Ondertussen laat ook de oppositie steeds meer van zich horen. Al tijdens de snelle opmars van de Oekraïense troepen in Kharkiv eisten wetgevers in Moskou en Sint-Petersburg via een petitie het aftreden van Poetin. Na de bekendmaking van het mobilisatieplan gaf de gedetineerde oppositieleider Alexei Navalny via zijn advocaten een video vrij waarin hij zei dat Poetin “zoveel mogelijk mensen wil betrekken bij deze verslechterende criminele oorlog”. De democratische jongerengroep Vesna riep mensen op om de straat op te gaan en zei daarbij: “Dit betekent dat duizenden Russische mannen – onze vaders, broers en echtgenoten – in de vleesmolen van de oorlog worden gegooid.”
Poetin zwicht voor kritiek
Voor het eerst sinds lange tijd is er in Rusland ruimte voor kritiek, al blijft die vooral beperkt tot het aankaarten van de tekortkomingen van de legerleiding. Het afkeuren van de Russische inval in Oekraïne of het twijfelen aan Poetins positie blijft een taboe. Nadat de Oekraïense tegenaanval met succes de regio Kharkiv had heroverd, zwichtte Poetin voor de druk van critici, die een algemene mobilisatie van de troepen eisten. Bovendien is de oppositie mondiger geworden, waarvan de protesten de voorbode zijn, al wordt verwacht dat de Russische repressie het de oppositie moeilijk zal maken dit moment aan te grijpen om daadwerkelijk veranderingen af te dwingen in Rusland.
Door de noodzaak van mobilisatie toe te geven, moest Poetin doen alsof Moskou tegen een onwaarschijnlijke grootmacht vocht, waarbij hij verwees naar het collectieve Westen. De ongemakkelijke verborgen boodschap hierin is dat men vreest dat Rusland de oorlog wel eens zou kunnen verliezen. Oekraïne lijkt immers onstuitbaar door te vechten tot de herovering van de Donbass en zelfs de door Rusland in 2014 geannexeerde Krim zijn gerealiseerd. Een ‘militaire operatie’ – zoals Poetin zijn invasie noemt – waarbij meer terrein werd verloren dan gewonnen is een moeilijk te verkopen boodschap, zelfs voor de gepeperde staatspropagandamachine van het Kremlin.
De krampachtige poging van Poetin om de oorlog te keren staat bol van de vraagtekens. In de eerste fase van de oorlog ging veel aandacht uit naar de demotivatie onder de Russische troepen. Met de ongewilde mobilisatie van reservisten lijkt een gemotiveerde legermacht niet voor de hand liggend. Bovendien blijft de nucleaire dreiging een onderwerp van gesprek. Hoewel Poetin heeft aangegeven dat hij bereid is alle beschikbare wapens te gebruiken om het Russische volk te beschermen, heeft Zelensky verklaard dat hij niet verwacht dat Rusland daadwerkelijk kernwapens zal inzetten. De recente Russische aanvallen op en nabij de kerncentrales in Zaporizhzhia en Pivdennoukrainsk zijn echter tekenen dat de Russische militaire leiders niet bang zijn om catastrofale risico’s te nemen om het tij van de oorlog te keren. Tenslotte blijft de vraag hoe de bondgenoten van Oekraïne zullen omgaan met het aanbreken van een nieuwe fase van de oorlog en op welke wijze zij Oekraïne zullen steunen. Al bij al vereist deze nieuwe escalatie vanuit het Kremlin een continuatie van de steun aan Oekraïne, ook nu de oorlog zich in 2023 lijkt voort te zetten.
Bronnen: Deutsche Welle, Euro Weekly, Politico 1, Politico 2, Reuters, The Guardian 1, The Guardian 2
Foto: Flickr
