Sancties in de naam van vrouwenrechten?

Protest in Lausanne op 28 september n.a.v. de dood van Masha Amini (Flickr)

De afgelopen twee weken werd Iran opgeschud door massale protesten. De directe aanleiding voor deze protesten was de dood van de 22-jarige Masha Amini, die voorafgaand aan haar overlijden werd gearresteerd door de zogenaamde moraalpolitie vanwege het niet dragen van “ingetogen kleding”. De Iraanse autoriteiten stellen dat Amini stierf door een hartaanval, maar de betogers houden de moraalpolitie verantwoordelijk voor haar dood. Ooggetuigen claimen dat Amini door de politie werd mishandeld voordat ze overleed.

Strikte kledingvoorschriften

Tijdens Amini’s uitvaart op 16 september verzamelden demonstranten zich in haar geboorteplaats Saqqez in de Koerdistan provincie. Sindsdien hebben de protesten zich verspreid naar bijna alle 31 provincies van Iran. Vrouwen én mannen gaan massaal de straat op om rechtvaardigheid voor Amini te eisen, en te demonstreren tegen de strikte kledingvoorschriften voor Iraanse vrouwen. Deze schrijven voor dat vrouwen hun haar moeten bedekken en losse kleding moeten dragen. De kleding van mannen is ook onderworpen aan richtlijnen, maar die zijn een stuk minder streng.

De laatste jaren gaan jonge Iraniërs steeds vrijer om met de opgelegde kledingvoorschriften. Onder de relatief gematigde president Hassan Rohani genoten vrouwen meer bewegingsvrijheid in hun kledingkeuze. Sinds de verkiezing van de conservatieve Ebrahim Raisi als president in 2021 is de controle op het naleven van de kledingvoorschriften echter weer strenger geworden.

De huidige protesten zijn de grootste sinds die van 2019-2020, toen Iraniërs massaal de straat op gingen, initieel uit protest tegen de stijgende olieprijzen. Uiteindelijk groeiden deze protesten uit tot een beweging die opriep tot democratisering en de omverwerping van ayatollah Ali Khamenei. De huidige demonstraties lijken daarentegen in de kern om vrouwenrechten te draaien, alhoewel de economische malaise, versterkt door de Amerikaanse sancties, zeker bijdraagt aan de onvrede. Eén van de centrale slogans die de demonstranten scanderen is “vrouwen, leven, vrijheid”. Op sommige video’s van de protesten is te zien hoe vrouwen hun hoofddoek verbranden of hun haar afknippen.

Hardhandig optreden autoriteiten

De autoriteiten reageren met harde hand op de protesten. Alhoewel er slechts snippers nieuws naar buiten komen, is duidelijk dat de elite-eenheden van de Revolutionaire Garde en de Basji-militie keihard optreden tegen de demonstranten. Inmiddels zijn er al meer dan 1.200 mensen opgepakt. Ook zijn er officieel minstens 41 mensen omgekomen tijdens de protesten, maar waarschijnlijk ligt het echte dodental hoger. De NGO Iran Human Rights, gevestigd in Oslo, spreekt van 76 doden.

De aanhoudende internetstoringen, veroorzaakt door overheidsblokkades, maken het moeilijk om dodelijke slachtoffers te bevestigen. Deze internetblokkades zijn volgens het Iraanse regime noodzakelijk vanwege “veiligheidsredenen”. Het regime beweert dat de protesten te wijten zijn aan buitenlandse inmenging, met name door de Verenigde Staten. De autoriteiten organiseerden tot nu toe twee tegenprotesten, in een poging om de massale anti-overheidsprotesten terug te dringen. Aanhangers van het regime betuigden hun steun in deze tegenprotesten, gedrenkt in religieuze symboliek. De organisatoren van deze pro-regime protesten claimen dat er Iraanse vlaggen en Korans worden verbrand in de anti-overheidsprotesten.

Ondanks de strenge censuur hebben verschillende Iraanse beroemdheden zich inmiddels achter de demonstranten geschaard. Zo heeft voormalig topvoetballer Ali Karimi meermaals zijn steun voor de protesten betuigd op sociale media. Daarnaast droeg het Iraanse voetbalteam, voor aanvang van het vriendschappelijke duel met Senegal, tijdens het zingen van het volkslied, zwarte trainingsjacks over hun tenue die het logo van de Iraanse nationale voetbalbond bedekten. Met deze actie omzeilden zij de censuur van de Iraanse autoriteiten en toonden zij zich solidair met de demonstranten. Ook cabaretier Mehran Modiri postte een video waarin hij het hardhandige optreden van de autoriteiten tegen de demonstranten afwijst.

Sancties in de naam van vrouwenrechten: contradictio in terminis?

De onvrede over de Iraanse economische omstandigheden die deels ten grondslag ligt aan de protesten hangt samen met de strenge economische sancties de Verenigde Staten het land hebben opgelegd. Verschillende sectoren van de Iraanse economie worden geraakt door deze sancties, sinds Donald Trump in 2015 de stekker uit het nucleaire akkoord me Iran trok. Huidige president Joe Biden is vastbesloten om het akkoord nieuw leven in te blazen, waarbij Iran zijn nucleaire programma terug zou schalen in ruil voor het verlichten van de sancties. Diplomatieke pogingen bleken tot nu toe echter onsuccesvol.

Sinds de protesten klinkt de roep om zwaardere sancties daarentegen steeds luider, in naam van het beschermen van vrouwenrechten. Vorige week kondigden de Verenigde Staten nieuwe sancties op de Iraanse moraalpolitie aan, die zij verantwoordelijk houden voor de dood van Amini, en beschuldigen van geweld tegen vrouwen. Dinsdag bevestigde een functionaris van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken dat de Verenigde Staten de opgelegde sancties zullen blijven bekrachtigen. Daarnaast kondigde de VS aan dat zij het aanbod van internetdiensten voor Iraniërs zouden uitbreiden. Amerikaanse functionarissen lichtten toe dat dit Iraniërs zou ondersteunen in het omzeilen van overheidscensuur.

Inmiddels overwegen de Europese Unie en de Verenigde Staten nog verdere sancties tegen Iran. Josep Borrell, de hoge vertegenwoordiger van de Unie voor buitenlandse zaken en veiligheidsbeleid, zegt dat alle opties op tafel zullen liggen tijdens de volgende vergadering van de ministers van Buitenlandse Zaken van de EU. De belangrijkste mogelijkheden voor sancties zijn op dit moment het terugdringen van de internetblokkades van de Iraanse autoriteiten en verdere economische sancties.

Tegelijkertijd is het bekend dat (unilaterale) sancties, zoals de Amerikaanse sancties op de Iraanse economie, de meest kwetsbaren in de samenleving, waaronder vrouwen, het hardst raken. Onafhankelijke experts van de VN benadrukken dat juist kwetsbare groepen het meest steunen op de humanitaire hulp die vaak onmogelijk wordt gemaakt door de striktheid en complexiteit van dit soort sancties. Daarom is het de vraag of het plan om zwaardere economische sancties op te leggen aan Iran in de naam van “vouwenrechten” daadwerkelijk het doel bereikt dat het voor ogen heeft. Vrouwen, en dan met name vrouwen aan de onderkant van de samenleving, zijn immers dikwijls de dupe van harde economische sancties. Een belangrijk gegeven waar de EU en de VS rekening mee moeten houden in hun overwegingen rond verdere sancties.

Bronnen: Al Jazeera 1, Al Jazeera 2, Al Jazeera 3, Al Jazeera 4, Al Jazeera 5, Al Jazeera 6, AP News, Middle East Eye 1, Middle East Eye 2, NOS, OHCR, The Guardian, The New York Times