Klimaattop COP27 in Egypte: dubieuze bekrachtiging van al-Sisi’s democratische façade

Al-Sisi in 2015 bij COP21 in Parijs (bron: Flickr)

Komende zondag zullen politici, beleidsmakers, activisten en journalisten van over de hele wereld afreizen naar het Egyptische kustplaatsje Sharm el-Sheikh voor COP27. Dit jaar zal de internationale klimaattop voor het eerst sinds 2016 plaatsvinden in een (Noord-)Afrikaanse stad. De locatie stemt hoopvol dat de klimaatprioriteiten voor het Globale Zuiden, die zo vaak onderbelicht blijven in het klimaatdebat, dit jaar nadrukkelijker in de aandacht zullen staan. Toch is het de vraag of deze hoop niet tevergeefs zal blijken. Er zitten verschillende haken en ogen aan de keuze voor Egypte als gastland van COP27.

Onvrij

Het regime van de Egyptische president Abdel Fatah al-Sisi is berucht om zijn hardhandige repressie van politieke oppositie, strikte inperking van vrijheid van meningsuiting en mensenrechtenschendingen. In haar laatste rapport bestempelde Freedom House het land als “onvrij”, zowel wat betreft politieke rechten als burgerlijke vrijheden. Onlangs rangschikte Reporters Without Borders het land op plaats 168 van de 180 gerangschikte landen, op basis van persvrijheid. Dat is net boven Noord-Korea, maar lager dan landen als Qatar, Rusland, Saudi-Arabië en Wit-Rusland. In Egypte hangt activisten, journalisten en politici die de politieke lijn van al-Sisi tegenspreken vervolging boven het hoofd, ook wat klimaatkwesties betreft.

President al-Sisi verkreeg het presidentschap via een machtsgreep in 2013 op de toenmalige, democratisch verkozen president Mohamed Morsi. Sinds zijn coup heeft al-Sisi de verworven vrijheden van de Egyptische Revolutie doeltreffend ontmanteld. Onder het autoritaire bewind van de voormalig legerleider is de vrijheid van meningsuiting er volgens velen zelfs slechter aan toe dan onder zijn autocratische voorganger Hosni Mubarak. Inmiddels telt Egypte minstens 60.000 politieke gevangen. Ook de ruimte voor het maatschappelijk middenveld is flink gekrompen, zowel door zachte als harde repressie. Deze repressie neemt de vorm aan van wetten en regels, maar ook van vervolging en gevangenisstraffen.

Democratisch frame

Ondanks zijn repressieve regeerstijl voorziet al-Sisi zijn bewind graag van een democratisch frame om zijn legitimiteit te bekrachtigen; een strategie die populair is onder menig dictator. Hoewel al-Sisi mensenrechten met de voeten treedt, presenteert hij zijn dictatuur bij voorkeur als een vrije democratie die de mensenrechten hoog in het vaandel heeft. Zo organiseert al-Sisi schijnverkiezingen en -referenda en biedt hij beperkte ruimte aan oppositie en activisten, zolang ze binnen zijn voorgeschreven kaders blijven. Deze democratische façade verschaft de heerschappij van al-Sisi een zekere legitimiteit, zowel in binnen- als buitenland.

“Favoriete dictator”

Al-Sisi’s democratische façade steunt deels op de Westerse bereidheid om de dictator in het zadel te houden. Egypte ontvangt sinds begin jaren ’80 bijna jaarlijks 1.3 miljard dollar aan militaire steun van de Verenigde Staten (Donald Trump noemde al-Sisi naar verluidt zijn “favoriete dictator”). Duitsland, Frankrijk, Italië en het Verenigd Koninkrijk hebben de afgelopen jaren belangrijke wapendeals met Egypte gesloten, waarmee het land een plaats in de top drie van grootste wapenimporteurs ter wereld heeft bemachtigd. Daarnaast steunt het Westen de oplopende Egyptisch schulden bij het International Monetair Fonds, de Wereldbank en de Europese Bank voor Wederopbouw en Ontwikkeling, hoewel Egypte zich niet houdt aan de gestelde voorwaarden, zoals transparantie, bescherming van de mensenrechten en corruptiebestrijding.

De Westerse steun voor al-Sisi komt voort uit de overtuiging dat Egypte simpelweg “too big to fail” is. Het Westen is beducht voor meer extremisme, burgeroorlog, en daaruit voortvloeiende toename van migratie in de regio. Al-Sisi is dan misschien een dictator, hij is wel een stabiele dictator. Bovendien levert Egypte gas, waar de Europese Unie sinds de Russische invasie van Oekraïne zo dringend behoefte aan heeft. Deze zomer sloot de EU een deal met het land, waarbij voorzitter Ursula von der Leyen Egypte beschreef als een “betrouwbare partner”. Mensenrechten blijken ondergeschikt aan de betrouwbaarheid en stabiliteit die al-Sisi biedt.

COP27 als propaganda

Het is moeilijk om COP27 niet te zien als een uitbreiding van deze bedenkelijke relatie tussen het Westen en al-Sisi. De klimaatconferentie is voor al-Sisi bovendien een buitenkans om het imago van Egypte zoals hij dat voor ogen heeft te boosten: Egypte als vrije democratie, als modern land, als internationale speler, als bondgenoot van het Westen. Het gevaar is dat de organisatie van de COP27 in Egypte al-Sisi’s democratische façade onderschrijft. De democratische symboliek van de klimaatconferentie – in de vorm van panels, protesten, en stemmingen – kan onbedoeld al-Sisi’s valse frame geloofwaardiger doen lijken.

Dat is zorgelijk. Want Egypte onder al-Sisi is geen democratie die mensenrechtenverdragen naleeft. In tegendeel. Het is een dictatuur waar politici, activisten en journalisten moeten vrezen voor hun leven. Het is paradoxaal om de belangrijkste klimaatconferentie ter wereld te organiseren in een land waar de vrijheid van meningsuiting zozeer onder druk staat. De strijd tegen klimaatverandering steunt immers op de inzet van vrije activisten, politici en journalisten. Juist deze beroepsgroepen moeten het in het Egypte van al-Sisi het meest ontgelden.

Solidariteit

Om te voorkomen dat COP27 in dienst staat van de propaganda van al-Sisi – en daarmee klimaatrechtvaardigheid meer ondermijnt dan bevordert – is het cruciaal dat Westerse activisten, politici en journalisten die COP27 bezoeken zich solidair tonen met hun Egyptische collega’s. Het is van wezenlijk belang dat zij zich bewust zijn van de lokale klimaatactivisten die niet aanwezig zijn bij COP27 en wiens stemmen niet gehoord worden als gevolg van repressie. En dat zij zich uitspreken tegen al-Sisi’s mensenrechtenschendingen waar en wanneer zij kunnen – wetende dat zij als Westerse bezoekers van COP27 vrijgesteld zijn van de vervolging die hun Egyptische collega’s wel moeten vrezen. Hun eigen klimaatactivisme is ook gebaat bij deze solidariteit. Repressie is immers een slechte voedingsbodem voor de strijd voor klimaatrechtvaardigheid op de lange termijn.

Bronnen: FMS, France24, Freedom House, Human Rights Watch, The Intercept, Reporters Without Borders

Afbeelding: Flickr