NL 
EN 
Dit artikel is geplaatst in het kader van ons werk in de Nederlandse Democratie Coalitie. Dit project is tot stand gekomen met ondersteuning van Stichting Democratie & Media.
Afgelopen maandag, 27 oktober, ging de Nederlandse Democratie Coalitie (NDC) in gesprek met studenten en geïnteresseerden aan de Vrije Universiteit Amsterdam over desinformatie, misleiding en de rol van algoritmes tijdens verkiezingstijd in Nederland. Dit gebeurde in samenwerking met WebWatch en Defend Democracy, die onderzoek doen naar narratieven, misleiding en desinformatie op grote socialmediaplatforms in Nederland. Daarnaast sloot ook Younes Douari van Represent Jezelf aan. Hij sprak over het gebrek aan representatie en betrokkenheid van jongeren in de Nederlandse politiek en de lage opkomst bij verkiezingen.
Een belangrijk probleem dat door veel jongeren werd genoemd, was de moeilijkheid om bots en gecoördineerde nepaccounts te herkennen. Deze accounts worden steeds geavanceerder en zijn vaak nauwelijks te onderscheiden van echte gebruikers. Defend Democracy gaf hierbij enkele nuttige tips: kijk bij twijfel naar het profiel — hoe oud het is en welke inhoud wordt gedeeld. Nepaccounts zijn vaak ongeveer een jaar oud en plaatsen veel generieke berichten, zoals foto’s van stranden, eten of vakanties.
Ook werd stilgestaan bij het gevaar van AI-gegenereerde beelden die inspelen op emotie. Het is belangrijk om dit soort misleidende content niet zomaar te delen, omdat beelden vaak beter blijven hangen dan de latere correctie. Veel aanwezigen gaven bovendien aan dat ze dit soort berichten zelden rapporteren bij socialmediaplatforms, omdat ze weinig vertrouwen hebben dat dit effect heeft.
Bij vermoedens van desinformatie is het cruciaal om een stap terug te doen en meerdere bronnen te raadplegen. Volgens Younes Douari is het daarbij belangrijk om bronnen divers te houden, zodat verschillende perspectieven de ruimte krijgen. Als meerdere onafhankelijke bronnen dezelfde informatie bevestigen, vergroot dat de betrouwbaarheid ervan.
Ons informatielandschap: “Niks doen betekent verdwijning”
Om in contact te blijven met diverse en onafhankelijke journalistieke bronnen, is het doorbreken van sociale-mediabubbels en algoritmische filters essentieel. Daarover sprak de NDC met Leon Willems, voormalig directeur van Free Press Unlimited. Hij benadrukte dat een nieuw kabinet, met ondersteuning van het maatschappelijk middenveld, met ingrijpende voorstellen moet komen om het Nederlandse informatielandschap te beschermen. Zonder steun voor onafhankelijke journalistiek wordt onze toegang daartoe langzaam afgeknepen. “Niks doen betekent verdwijning,” aldus Willems.
De wisselwerking tussen kranten, omroepen en sociale media leidt ertoe dat mediabedrijven zich steeds meer moeten voegen naar de ophef van de dag, emotie en snelle frames om zichtbaar te blijven. Hierdoor raken bepaalde thema’s, groepen en perspectieven onderbelicht, terwijl juist onafhankelijke journalistiek dit evenwicht kan herstellen.
Volgens Willems kan Nederland, aanvullend op Europese wetgeving over digitale diensten en concurrentie, nationale maatregelen nemen. Regulering van sociale media is momenteel minimaal, terwijl dit op andere informatiegebieden heel gebruikelijk is. Voorbeelden van mogelijke maatregelen zijn een belasting op advertentie-inkomsten van Big Tech, waarvan de opbrengst ten goede komt aan onafhankelijke journalistiek. Daarnaast hebben meerdere onderzoeken (o.a. WRR) gewezen op het belang van een prominentiebeleid, waarbij kwaliteitsjournalistiek hoger wordt gerangschikt in algoritmische overzichten. Tot slot wijst Willems op een strenger copyrightbeleid, zodat mediabedrijven en journalisten worden beschermd tegen het rechtenvrij gebruik van hun werk door AI-systemen. Een sterke vereniging van nieuwsmedia en uitgevers is daarbij essentieel.
Het Nederlandse informatielandschap staat door de invloed van sociale media onder druk. Dit heeft een negatieve impact op de beschikbaarheid van kwaliteitsjournalistiek en diverse informatiebronnen, juist in verkiezingstijd. Dit raakt direct aan de kwaliteit, cohesie en het vertrouwen van burgers in de Nederlandse democratie.
De Nederlandse Democratie Coalitie en haar partners zullen de komende maanden verder werken aan voorstellen voor het nieuwe kabinet om het informatielandschap en de democratische weerbaarheid in Nederland te versterken.
