NL 
EN 
Foto: Tineke Strik bij een debat van het Europees Parlement – X
Migratie blijft in het politieke debat een hot topic – zowel tijdens de recente Tweede Kamerverkiezingen als nu, in aanloop naar de Europese Parlementsverkiezingen op 6 juni. De roep om controle over immigratie en grenzen staat hierbij centraal. De Europese Unie heeft dan ook de afgelopen jaren intensief samengewerkt met landen buiten de EU om migratie te reguleren. Migratiedeals, zoals die met Turkije, Tunesië, Mauritanië en Egypte, zijn bedoeld om migranten tegen te houden voordat ze de Europese grenzen bereiken. Maar deze ‘cash for migrant control’-deals roepen vragen op over de prijs die betaald wordt in termen van mensenrechten.
Tineke Strik, hoogleraar migratierecht en Europarlementariër, staat op de barricades voor de rechten van vluchtelingen te midden van dit debat. Zij wil het menselijke en mensenrechtelijke aspect achter de migratiedeals benadrukken en Europese beleidsmakers verantwoordelijk houden voor hun beslissingen, zowel financieel als juridisch. In de aanloop naar de Europese verkiezingen sprak de FMS met Strik over de recente migratiedeals en welke stappen kunnen worden genomen om ervoor te zorgen dat mensenrechten een prioriteit blijven bij het reguleren van migratie.
Geen deals met herkomstlanden, maar doorreislanden
De neiging van de EU om het reguleren van migratie over te laten aan landen rondom de EU komt veelvuldig ter sprake. Volgens Strik oefent de EU de laatste tijd meer druk uit op doorreislanden. Ze legt uit: “De samenwerking op het thema migratie bestaat al sinds de jaren 90 en richtte zich oorspronkelijk vooral op verdragen met landen van herkomst. Nu richt die zich op doorreislanden. Dit heeft te maken met het feit dat doorreislanden vaak niet dezelfde verplichtingen hebben als herkomstlanden om afgewezen migranten terug te nemen.” De minder strikte juridische verplichtingen maken het aantrekkelijke partners voor de EU.
“Deze migratiedeals zijn vrij ongrijpbaar, omdat het Europees Parlement geen formele instemmingsbevoegdheid heeft en het Europees Hof van Justitie ze niet kan toetsen.”
Als gevolg hiervan zet de EU steeds meer druk op deze landen, zowel financieel als politiek, om mee te werken aan het terugnemen van migranten en het versterken van grenscontroles. Strik benoemt nog een andere tendens bij migratiebeleid: “Daarnaast is de trend van formele overeenkomsten verschoven naar informele overeenkomsten. Deze migratiedeals zijn vrij ongrijpbaar, omdat het Europees Parlement geen formele instemmingsbevoegdheid heeft en het Europees Hof van Justitie ze niet kan toetsen.”
Met deze migratiedeals versterkt de EU autoritaire leiders
Deze “nieuwe” migratie aanpak heeft dan ook veel kritiek gekregen. “Er wordt vaak geld gegeven aan leiders van landen met een slechte reputatie op het gebied van mensenrechten, wat zorgen oproept”, beargumenteert Strik. Een voorbeeld hiervan is Tunesië. In dit land is president Kais Saied de democratie aan het onderdrukken door het parlement te bevriezen, oppositieleden vast te zetten en persvrijheid te belemmeren door journalisten te arresteren. Ook worden in dit land migranten uit sub-Saharaanse landen door de Tunesische autoriteiten vaker achtergelaten in de woestijn – zonder water, eten, beschutting of hulp. Ondanks dit alles, wilde de EU samenwerken met Saied, en maar liefst 127 miljoen euro hiervoor overmaken.
“Door geld te geven zonder voorwaarden te stellen op het gebied van mensenrechten, worden deze leiders gesteund in plaats van aangespoord om hun gedrag te veranderen.”
Bovendien is er bezorgdheid over de rol van de EU bij het versterken van autoritaire leiders. “Door geld te geven zonder voorwaarden te stellen op het gebied van mensenrechten, worden deze leiders gesteund in plaats van aangespoord om hun gedrag te veranderen. Dit kan leiden tot verdere schendingen van mensenrechten en een gebrek aan verantwoording”, legt Strik uit.
Strengere normen binnen de EU voor migratiebeleid?
Wat kunnen we doen om ervoor te zorgen dat mensenrechten beschermd blijven bij het reguleren van migratie? “Ten eerste moeten we strengere voorwaarden stellen aan financiële steun aan derde landen. Het Europees Parlement heeft gepleit voor grondig onderzoek naar de mogelijke impact van dergelijke overeenkomsten op mensenrechten, voordat ze worden gesloten. Daarnaast moeten we de monitoring van deze overeenkomsten verbeteren en ervoor zorgen dat de EU meer controle heeft over hoe het geld wordt besteed. Dit kan worden bereikt door nauwere samenwerking met NGO’s, onderzoekers en ontwikkelingsorganisaties”, beargumenteert Strik. “De EU mag nooit meewerken aan mensenrechtenschendingen, maar moet juist investeren in een betere bescherming en behandeling van migranten en vluchtelingen in de doorreis landen.”
“Deze migratiedeals worden verkocht als niet bindende overeenkomsten maar feitelijk binden ze natuurlijk wel, omdat daarmee geld afhankelijk wordt gesteld van medewerking van zo’n land.”
“Verder moeten we ook binnen de EU strengere normen hanteren als het gaat om het koppelen van handelsvoorwaarden aan migratiebeleid. Dit is problematisch en moet worden aangepakt”, legt ze verder uit. Zo hebben de EU en Egypte een overeenkomst van 7,4 miljard euro bereikt waarbij Egypte investeringen en leningen ontvangt en in ruil daarvoor maatregelen tegen migranten naar Europa neemt. “Deze migratiedeals worden verkocht als niet bindende overeenkomsten maar feitelijk binden ze natuurlijk wel, omdat daarmee geld afhankelijk wordt gesteld van medewerking van zo’n land.
Dit kan leiden tot een situatie waarin economische overwegingen de bescherming van mensenrechten overschaduwen. Als landen zoals Egypte economische voordelen ontvangen in ruil voor het nemen van maatregelen tegen migranten, bestaat het risico dat deze landen hun migratiebeleid verscherpen zonder voldoende aandacht te besteden aan de rechten en het welzijn van migranten. “De militaire dictatuur die president Sisi heeft ingesteld, leidt al tot systematische mensenrechtenschendingen en de rechten van migranten en vluchtelingen zijn hem niets waard. Hetzelfde geldt voor Tunesië, waar president Saied een hetze voert tegen migranten, hen oppakt en dumpt in de woestijn of bij de grens met Libië”, zegt Strik.
Een eerlijkere verdeling
Strik vindt dat we moeten blijven pleiten voor een eerlijkere verdeling van de verantwoordelijkheid voor migratie binnen de EU. “Het is niet acceptabel dat sommige landen worden overbelast met de opvang van migranten, terwijl andere landen zich onttrekken aan hun verantwoordelijkheid. We moeten streven naar solidariteit en samenwerking binnen de EU om ervoor te zorgen dat de mensenrechten van migranten worden beschermd en dat er een eerlijk en effectief migratiebeleid wordt gevoerd.”
“Alleen door vast te houden aan onze fundamentele waarden van democratie en mensenrechten kunnen we een eerlijk en humaan migratiebeleid garanderen”
Dit vereist een gezamenlijke inspanning van alle lidstaten en instellingen van de EU, evenals nauwe samenwerking met internationale partners en het maatschappelijk middenveld. “Alleen door vast te houden aan onze fundamentele waarden van democratie en mensenrechten kunnen we een eerlijk en humaan migratiebeleid garanderen”, stelt ze. Met plek #5 op de GroenLinks-Pvda lijst voor de aankomende Europese verkiezingen is dit dan ook waar Tineke Strik zich in Brussel voor in wil zetten.
