NL 
EN 
Foto: Viktor Orbán spreekt tijdens een rally in Budapest – FMT
Hongarije is al jaren in het nieuws voor de afbreuk van de rechtsstaat die plaatsvindt onder het bewind van Viktor Orbán. In december 2023 heeft Orbáns regering bijvoorbeeld nog de ‘National Sovereignty Law’ aangenomen, waarmee personen en organisaties die financiering uit het buitenland ontvangen zomaar onderzocht kunnen worden. Deze wet wordt vooral gezien als een maatregel om critici de mond te snoeren.
De laatste tijd komt Hongarije echter steeds vaker in het nieuws voor hun rol binnen de EU. In juni van dit jaar heeft Orbán bijvoorbeeld samen met de Tsjechische ANO en de Oostenrijkse FPÖ de ‘Patriots for Europe’ groep opgericht. Inmiddels zijn zij de derde groep in het Europees Parlement.
Dit is een erg problematische ontwikkeling, want als Orbán zijn anti-rechtsstatelijke programma succesvol binnen de EU propageert, kan dit uiteindelijk ook effect hebben op andere lidstaten. De FMS sprak over deze kwestie met Tineke Strik, Europarlementariër voor Groenlinks-PvdA en hoogleraar rechtssociologie en migratierecht aan de Radboud Universiteit. Zij is sinds 12 september de hoofdonderhandelaar voor het Europees Parlement op het gebied van de rechtsstaat in Hongarije en reisde in oktober op werkbezoek naar het land af.
De situatie in Hongarije
Tijdens Striks werkbezoek bleek uit gesprekken met individuen en instanties in het land hoe slecht het daadwerkelijk met de rechtsstaat gesteld is. Vooral de angst van de bevolking voor het regime van Orbán was erg opvallend. Deze angst is precies wat Orbán wil, zodat er massaal zelfcensuur wordt toegepast. Strik legt uit: “zelfs onderwijzers hebben nu de juridische status van een ambtenaar gekregen, waardoor de overheid toegang heeft tot hun computers.” Op deze manier is het heel moeilijk om een ander geluid dan de propaganda van Orbán te laten horen.
Dit blijkt natuurlijk ook al lange tijd uit rapporten van de EU, maar maatregelen blijken desondanks niet heel effectief te zijn geweest. Na druk van de EU heeft Hongarije bijvoorbeeld een nieuwe integriteitsautoriteit ingesteld. Strik sprak met het hoofd van deze integriteitsautoriteit, maar hij vertelde haar dat hij zelf verbaasd was dat hij werd aangenomen, aangezien hij daadwerkelijk veranderingen wilde doorvoeren. Het bleek dan ook dat de functie in de praktijk helemaal niets voorstelde.
Hongarije neemt dus enkel schijnmaatregelen om weer toegang te krijgen tot bevroren EU-gelden. Helaas is dit beleid ook nog effectief. In december 2023 heeft de Europese Commissie een aantal EU-subsidies ontvroren omdat Hongarije genoeg maatregelen genomen zou hebben om de onafhankelijkheid van de rechtspraak te herstellen. Uit Striks werkbezoek blijkt echter dat deze maatregelen in de praktijk weinig voorstellen.
De EU is een lucratieve zaak
Het lijkt bijna een raadsel waarom Orbán eigenlijk nog in de EU zou willen blijven. Orbán negeert zo goed als alle principes van de EU en krijgt steeds de woede van andere landen over zich heen door zijn acties zoals het bezoeken van de Russische president Vladimir Poetin of het herhaaldelijk blokkeren van militaire steun aan Oekraïne. Zou het voor Orbán dan niet veel fijner zijn om de EU maar gewoon helemaal te verlaten? Volgens Strik zal hij dit echter nooit doen, omdat hij gigantisch veel aan de EU verdient.
Hongarije is het meest corrupte land van de EU en Orbán zelf verdient dan ook goed aan de EU. Strik verklaart: “Al het EU-geld dat hij krijgt verdwijnt gewoon in zijn eigen zak.” Orbán gebruikt de EU wanneer het hem uitkomt, maar trekt hij zich niets van de regels of verplichtingen aan wanneer dat hem niet zint. Strik: “Orbán is op geen enkele manier loyaal aan de EU en dit brengt de eenheid en de veiligheid van de gehele Unie in gevaar.”
Aanhang binnen de EU
Nu Orbán binnen de EU steeds meer aanhangers krijgt, is het grote gevaar dat zij zich op een vergelijkbare manier zullen opstellen ten opzichte van de rechtsstaat en ook hun eigen belangen boven die van de EU zullen plaatsen. Volgens Strik moeten we dan ook echt lessen trekken uit Hongarije, voordat het te laat is.
Strik: “Zodra een systeem zoals dat van Orbán eenmaal verankerd is, is het heel moeilijk om dat weer te herstellen.” Andere landen hebben Orbán gewoon veel te lang met rust gelaten, waardoor het in Hongarije zo ver heeft kunnen escaleren. Het is dan ook geen verrassing dat steeds meer radicaal-rechtse partijen lering uit Orbáns beleid hebben getrokken. Strik: “Dit is echt het grote gevaar van straffeloosheid.”
Volgens Strik ligt de verantwoordelijkheid om Orbán en zijn vrienden tegen te houden bij alle democratische partijen in de EU. Deze hebben nog steeds een ruime meerderheid en moeten in het vervolg veel sneller en eerder de waarde van de democratie inzien. Strik: “Extreemrechts mag gewoon niet aan de macht komen.” Om te voorkomen dat meer landen in de EU het pad van corruptie en mensenrechtenschendingen zoals Hongarije bewandelen, moeten democratische partijen radicaal-rechts op elke mogelijke manier isoleren.
Nederland het nieuwe Hongarije?
Het is geen geheim dat Geert Wilders een goede vriend en bewonderaar van Orbán is. Nu de PVV als grootste partij meedoet aan de regering, lijkt het grote gevaar dat Nederland misschien langzaam dezelfde kant als Hongarije opgaat. Orbán heeft bijvoorbeeld veel macht naar zich toegetrokken door sinds de coronacrisis een permanente noodtoestand te hanteren. De pogingen van de huidige regering in Nederland om migratiemaatregelen met noodwetgeving door te drukken, lijken dan ook geen goed nieuws.
Volgens Strik zal de rechtsstatelijke afbreuk bij ons nog wel een beetje meevallen: “Nederland is niet zo’n jonge democratie als Hongarije en wij hebben sterke instituties zoals de ombudsman en de Raad van State.” Ze benadrukt wel dat dit natuurlijk niet betekent dat wij niets te vrezen hebben – elke democratie heeft zwakke plekken.
Hoe nu verder?
Strik gaat in de komende jaren dan ook proberen om in haar functie als hoofdonderhandelaar maatregelen tegen Hongarije te nemen. De EU heeft bijvoorbeeld artikel 7 waarmee landen die zich niet aan de EU-beginselen houden onder andere hun stemrecht afgenomen kan worden. Dit is helaas nog niet gebeurd, maar Strik gaat proberen om genoeg lidstaten te motiveren om dit artikel alsnog te activeren.
Hiernaast gaat Strik proberen om samen met onderhandelaars van andere partijen een nieuw bezoek aan Hongarije te brengen en een nieuw rapport over het land te schrijven. Het is tijd dat er eindelijk eens echte consequenties voor de afbreuk van vrijheden, mensenrechten en de democratie binnen de Unie komen. Dit is belangrijk voor de toekomst van Hongarije en daarmee ook voor de toekomst van de EU.
