NL 
EN 
(Bron: Wikimedia Commons)
De afgelopen tien jaar heeft Georgië een stille maar ingrijpende transformatie doorgemaakt. Het land, dat ooit werd beschouwd als een democratische koploper in de Zuid-Kaukasus, wordt nu geconfronteerd met een autoritaire terugval die de fundamenten van het rechtssysteem bedreigt. De regerende partij, Georgian Dream (GD), heeft haar macht niet alleen via verkiezingen geconsolideerd, maar ook door de rechterlijke macht systematisch naar zich toe te trekken en deze om te vormen tot een instrument om dissidenten te straffen en machthebbers te beschermen.
Deze ontwikkeling is niet alleen van binnenlandse aard, maar heeft ook directe gevolgen voor het Europese traject van Georgië, voor het maatschappelijk middenveld en voor de geloofwaardigheid van de EU-waarden in de regio.
Zoals een lid van de Georgische Beweging voor Sociale Democratie (MSD) in een recent interview uitlegde: “Sinds de onafhankelijkheid heeft Georgië nooit een echt onafhankelijk rechtssysteem gekend.” Wat de huidige periode onder Georgian Dream echter onderscheidt, is de diepgang van de institutionele controle en de snelheid waarmee deze tot stand is gekomen.
Van hervormingsbeloften tot institutionele overname
Toen Georgian Dream in 2012 aan de macht kwam, profiteerde het van een golf van ontevredenheid onder de bevolking over de vertrekkende regering van de Verenigde Nationale Beweging (UNM) en beloofde het de justitiële sector te depolitiseren. Gedurende een korte periode werden bescheiden hervormingen doorgevoerd. Maar, zoals het MSD-lid zich herinnerde: “Na een jaar of twee aan de macht te zijn geweest, kwamen er steeds meer zorgen naar voren… er was geen sterke politieke wil om het rechtssysteem echt te depolitiseren.”
Tegen 2016-2017 was het duidelijk geworden dat deze hervormingen grotendeels cosmetisch waren. In plaats van de oude structuren te ontmantelen, had GD ze onder nieuwe controle opnieuw opgebouwd. Door haar dominantie in de Hoge Raad voor Justitie (High Council of Justice) en het benoemingsproces heeft de regering een loyaal netwerk van rechters gecreëerd die politieke gehoorzaamheid garanderen in ruil voor werkzekerheid.
“Er zijn veel redenen waarom ze in het systeem blijven”, legde het MSD-lid uit. “Als er politieke belangen in een zaak spelen, weten ze dat ze geen kans hebben om zich te verzetten. Degenen die dat wel hebben geprobeerd, zijn ontslagen, overgeplaatst of gestraft.” Het professionele voortbestaan van rechters, het welzijn van hun gezinnen en hun economische afhankelijkheid binden hen aan de heersende macht. “Ze herinneren zich de straffen… ze weten nog steeds wat het betekent om tegen het politieke leiderschap in te gaan.”
Het resultaat is een rechtssysteem dat alleen in apolitieke zaken onafhankelijk functioneert. Wanneer activisten, oppositieleden of journalisten worden berecht, staat de uitkomst al van tevoren vast. De rechtbanken functioneren als instrumenten van selectieve rechtspraak die politieke vervolging verhullen als juridische procedure.
Politieke gevangenen en de verkiezingen van 4 oktober
De lokale verkiezingen van 4 oktober waren een beslissend moment voor de democratie in Georgië. De officiële resultaten leverden opnieuw een overwinning op voor Georgian Dream, maar wijdverbreide beschuldigingen van stemmenkoop, intimidatie en misbruik van staatsmiddelen leidden tot onmiddellijke protesten in het hele land. Duizenden mensen kwamen bijeen in Tbilisi en regionale steden om transparante resultaten en een einde aan de politieke dominantie van GD te eisen.
In de dagen die volgden, werden tientallen demonstranten en oppositieactivisten gearresteerd. Velen werden beschuldigd van “wanordelijk gedrag”, “verzet tegen de politie” of “samenzwering om de regering omver te werpen”, terwijl anderen te maken kregen met strafrechtelijke onderzoeken die bedoeld waren om hen te intimideren en financieel uit te putten. Deze arrestaties kwamen boven op een reeds groeiende lijst van politieke gevangenen, wat onderstreept hoe het rechtssysteem functioneert als een verlengstuk van de politieke machinerie van de regerende partij.
Fragmentatie en de noodzaak van burgerparticipatie
Het doorzettingsvermogen van de protestbeweging in Georgië is opvallend, maar legt ook de zwakte van een gefragmenteerde oppositie bloot. Ideologische verdeeldheid en een gebrek aan coördinatie hebben het vermogen van activisten en politieke leiders om een samenhangend front tegen het autoritarisme te vormen, beperkt.
In plaats van te proberen alle oppositiekrachten in één partij samen te voegen, roept de Beweging voor Sociale Democratie op tot een diepgaande verandering in de politieke cultuur. De focus moet niet liggen op organisatorische eenheid, maar op politiek bewustzijn. Burgers moeten inzien hoe hun dagelijkse grieven, zoals corruptie, ongelijkheid, werkloosheid en gebrek aan sociale zekerheid, verband houden met de uitholling van de democratie. Alleen wanneer sociale en economische strijd worden erkend als onderdeel van dezelfde politieke crisis, kan een bredere, meer inclusieve democratische beweging vorm krijgen.
Dit argument benadrukt een fundamentele zwakte in de moderne politieke ontwikkeling van Georgië: de democratie van het land is grotendeels elitegedreven en top-down gebleven. Zoals het MSD-lid opmerkte: “Politiek is nooit van onderaf opgebouwd.” Echte verandering vereist een nieuw model van burgerparticipatie, een model dat uitgaat van de dagelijkse realiteit in plaats van van partijhoofdkwartieren.
Strategische misstappen van Europa
Jarenlang werd de Europese Unie gezien als een belangrijke externe partner die de democratische transformatie van Georgië ondersteunde. Volgens de MSD was de aanpak van Europa echter traag, inconsistent en te technocratisch. “We smeekten hen jaren geleden al om voorwaarden te stellen, toen de tekenen van autoritarisme al zichtbaar waren, maar Brussel en andere hoofdsteden negeerden dat,” aldus het MSD-lid.
Tegen de tijd dat de EU-instellingen begonnen na te denken over mechanismen zoals het opschorten van de visumvrijstelling voor Georgië in 2024, had Georgian Dream zijn macht al stevig in handen. Dergelijke maatregelen dreigen de algemene bevolking te schaden in plaats van degenen die direct verantwoordelijk zijn voor misstanden. “Het zal direct gevolgen hebben voor de sociaal en economisch meest achtergestelden,” waarschuwde het MSD-lid, “en Georgian Dream zal het gebruiken als wapen om te beweren dat Europa de vijand is.”
Wat de EU en Nederland moeten doen
De reactie van Europa op de democratische achteruitgang in Georgië moet beginnen met de erkenning dat onderdrukking gedijt in stilte. Wanneer rechters, openbare aanklagers en politici tegenstanders zonder gevolgen kunnen vervolgen, lijkt autoritarisme niet langer een falen van het bestuur, maar de normale gang van zaken. De eerste taak voor de EU en Nederland is daarom om te benoemen wat er gebeurt en wie daarvoor verantwoordelijk is. Openbare bekendmaking is belangrijk. Sancties werken niet zozeer als bureaucratische instrumenten, maar als morele signalen: degenen die de wet tegen burgers gebruiken, mogen niet profiteren van de privileges van reizen, investeren of respectabiliteit in Europa.
Maar verantwoordingsplicht alleen is niet voldoende. Elk autoritair systeem is afhankelijk van de uitputting van degenen die zich ertegen verzetten. Het Georgische maatschappelijk middenveld strijdt al meer dan tien jaar voor democratie, vaak met weinig steun en onder voortdurende risico’s. Voor veel activisten is de dreiging niet alleen politiek, maar ook zeer persoonlijk: ze verliezen hun baan, worden geconfronteerd met rechtszaken en zien hoe familieleden worden geïntimideerd. Juist hier moet de solidariteit van Europa concreet worden. Nederlandse en Europese financieringsmechanismen die rechtstreeks aansluiten bij lokale initiatieven – van rechtsbijstandsgroepen tot onafhankelijke media en grassrootscampagnes – zijn geen liefdadigheidsprojecten, maar democratische infrastructuur. Als deze steun nu wordt teruggeschroefd, zou dat de slechtst mogelijke boodschap zijn: dat Europa moed alleen steunt als het uitkomt.
Zichtbaarheid is een andere vorm van bescherming. Autoritaire regimes zijn afhankelijk van duisternis; ze handelen het vrijst wanneer niemand kijkt. Wanneer Europese diplomaten rechtszaken bijwonen, gedetineerden bezoeken of verschijnen bij vreedzame protesten, maken ze de kosten van onderdrukking hoger. Aanwezigheid zorgt voor afschrikking. Zelfs symbolische gebaren kunnen het gevoel van straffeloosheid dat Georgian Dream heeft gecultiveerd, verstoren.
Ten slotte moet Europa naar binnen kijken. De geloofwaardigheid van zijn steun voor democratie in het buitenland hangt af van de consistentie van zijn waarden thuis en in zijn buitenlands beleid. Telkens wanneer EU-leiders autocraten in Bakoe of Boedapest omarmen, bevestigen ze het cynisme van degenen die beweren dat de principes van Europa flexibel zijn. Nederland, dat zich lange tijd heeft geprofileerd als hoeder van de rechtsstaat, is goed geplaatst om aan te dringen op coherentie: Europese partnerschappen moeten gebaseerd zijn op gedeelde democratische verbintenissen, niet op gemak of energiecontracten.
Van afschrikkend effect tot burgerlijk ontwaken
Ondanks arrestaties, rechtszaken en intimidatie blijft de democratische geest in Georgië bestaan. In de nasleep van de verkiezingen van 4 oktober blijven mensen samenkomen en zich uitspreken. Deze daden van verzet zijn belangrijk: ze tonen aan dat burgermoed nog steeds bestaat en dat de toekomst van het land nog niet bezegeld is.
“De EU moet de regering niet verwarren met het volk,” benadrukte het MSD-lid. “Het zijn de Georgische burgers die vechten voor democratie.” Om hen te steunen is meer nodig dan verklaringen: er is een samenhangende strategie nodig die democratische actoren beschermt, verdere onderdrukking voorkomt en de fundamenten van de rechtsstaat herstelt.
Georgië bevindt zich vandaag op een fragiel kruispunt. Of het land verder richting Europa beweegt of juist dieper wegzakt in autoritair isolement, zal afhangen van de veerkracht van zijn burgers en van de bereidheid van Europa om hen bij te staan – niet alleen met woorden, maar ook met concrete daden.
