Presidentiële verkiezingen in Taiwan: een voortzetting van de status quo?

Op 13 januari waren de ogen van de wereld op Taiwan gericht. Lai Ching-te, sinds 2023 leider van de Democratische Progressieve Partij (DPP), won met een duidelijke voorsprong de verkiezingen. De DPP levert nu voor de derde keer op rij de president. Het is voor het eerst in de geschiedenis van Taiwan dat een partij dit lukt.

In Lai’s campagne beloofde hij dat hij een “Tsai 2.0” zou worden: internationaal beleid, cross-strait en VS relaties zouden hetzelfde blijven als onder de huidige Taiwanese president Tsai Ing-wen In andere woorden, de status quo zou bewaard blijven. Zoals te zien in onderstaande grafiek neigen de Taiwanese inwoners de afgelopen jaren meer naar het bewaren van de status quo, dan naar of onafhankelijkheid of unificatie. 

De focus van de campagne lag ook meer op het aanpakken van sociale problemen dan bij voorgaande verkiezingen. Volgens sommige critici is de uitslag van deze verkiezing echter niet zozeer toe te schrijven aan Lai en de DPP, maar aan de Kuomintang (KMT) en Taiwan’s People’s Partij (TPP). Deze twee partijen slaagden er niet in een joint ticket te vormen, waardoor het een driestrijd werd. Dit heeft waarschijnlijk bijgedragen aan de winst van Lai. De KMT, of de Nationalistische Partij, regeerde ooit over China en heeft een aanzienlijke achterban die pro-unificatie is. De TPP presenteert zichzelf vooral als alternatieve derde partij voor de DPP en KMT, die al lang de Taiwanese politiek domineren. 

Dr. Dafydd Fell, Taiwan expert (SOAS, University of London), benadrukt hoe onvoorspelbaar deze verkiezing was. Taiwan heeft een verbod op peilingen voor tien dagen voor de verkiezingsdag. Dit versterkt nietalleen de onzekerheid, maar verhoogt ook de opkomst. Dit jaar was de opkomst bijna 72%, wat hoog is vergeleken met veel andere democratieën. De afgelopen verkiezingen in de VS hadden bijvoorbeeld een opkomst van 62,8%, Roemenië 56,6% en Tsjechië 61,7%.  Nog indrukwekkend, want het is relatief moeilijk te stemmen in Taiwan vergeleken met bijvoorbeeld Nederland of het VK. In Taiwan moet je namelijk stemmen in de regio waar je vandaan komt. Stemmers moeten dus op de verkiezingsdag naar huis reizen om daar fysiek te stemmen. Dit bewaart vertrouwen en transparantie. Hoewel Lai altijd voorop stond in de peilingen, was deze marge niet enorm en dat is ook zichtbaar in de uitslag. 

De uitslag

Deze verkiezingsuitslag geeft aan dat Taiwan een verdeeld land is. In het parlement heeft de KMT de meerderheid (52 zetels; DPP 51, TPP 8, onafhankelijk 2). Alle partijen zullen dus samen moeten werken en compromissen moeten sluiten. Ook de rol van de TPP zal interessant worden. Aangezien de TPP bijna samen met de KMT op de lijst zou verschijnen, maar daar toch vanaf heeft gezien, moet nu blijken of zij altijd met de KMT mee zal gaan of dat het zal verschillen per onderwerp. De TPP, geleid door Ko, kreeg waarschijnlijk veel proteststemmen van de KMT waardoor ze een onverwacht groot percentage van de stemmen kregen (meer dan 20%), terwijl de presidentiële verkiezingen meestal neerkomen op een tweestrijd. Voor de KMT is het in ieder geval het grootste verlies. Een derde keer op rij de presidentiële verkiezingen verliezen is historisch en een grote teleurstelling voor hun achterban. 

Sociaal beleid

In deze verkiezingen heerste onder kiezers veel ontevredenheid over de nationale situatie en het sociale beleid van de overheid. Veel Taiwanezen zijn ontevreden met de DPP, omdat ze onvoldoende zouden doen aan de stijgende huizenprijzen, lange werktijden en stagnerende inkomens. Het grootste verschil tussen de drie grootste partijen is hun internationale houding en dat is waar vaak ook de grootste nadruk op ligt in verkiezingen. Hoewel bijvoorbeeld sociale woningvoorziening een groter onderdeel vormde van debatten en de campagne, liggen de DPP, KMT en TPP redelijk dicht bij elkaar als het gaat om sociale onderwerpen. Alle drie zijn economisch conservatief. Omdat deze partijen weinig uiteenlopen is er ook minder druk om landelijk beleid te veranderen. 

China-factor

De Taiwanese presidentiële verkiezingen krijgen vooral internationale aandacht, omdat het de regio weer op scherp zet.  Myanmar bevestigde na de Taiwanese verkiezingen opnieuw steun voor China’s Taiwan-beleid. De Filipijnse president Ferdinand Marcos Jr., daarentegen, feliciteerde Lai en noemde hem president – iets wat bijvoorbeeld de Amerikaanse president Biden nalaat. Veel landen hebben hun “one-China policy” wederom benadrukt in reactie op de verkiezingen, zoals ook de VS. En het merendeel van de headlines legt nadruk op de reactie van China. Vooral de westerse bronnen, zoals New York Times of Reuters, betrekken China, terwijl Taiwanese en Japanse publicaties juist Lai centraler stellen. 

Er zal in ieder geval een zeer kleine kans zijn op dialoog tussen het eiland en het vasteland. Beijing heeft duidelijk gemaakt niet te willen spreken met de DPP, onafhankelijk van wie president is. Lai zal net als Tsai het proberen, maar Xi Jinpingzal de telefoon niet opnemen. Lai heeft in zijn campagne benadrukt Tsai’s aanpak te blijven voortzetten. Ook heeft hij Taiwan’s onafhankelijkheid benadrukt: “De Republiek van China is al een soevereine staat, dus onafhankelijkheid is niet noodzakelijk.” De verdeling in het parlement, waar de KMT een meerderheid heeft, zal het Chinese vasteland in ieder geval geruststellen. Toch reageerde China, zoals verwacht indien de DPP zou winnen, binnen twee dagen al met een diplomatiek offensief. De druk op “vreedzame unificatie” neemt toe in pogingen controle uit te oefenen op het eiland middels propaganda, bedreigingen en infiltratie. Dit volgt op beschuldigingen van de DPP dat China probeerde de verkiezingen te beïnvloeden. 

Ook reden voor optimisme

Een hoopvolle ontwikkeling is dat deze verkiezingen ook werden gekenmerkt door meer diversiteit onder de kandidaten. De eerste LGBT wethouder is bijvoorbeeld aangesteld vanuit de DPP. Ook heeft voor het eerst een trans persoon zich kandidaat gesteld, namens de Taiwan Green Party. Taiwan is op dit gebied een voorloper in de regio – zo is het het eerste land in Azië om het huwelijk open te stellen voor homostellen.

Het eiland is relatief recent gedemocratiseerd: de eerste democratische verkiezing was in 1996, na tientallen jaren strijd door pro-democratische krachten in de samenleving. Deze wederom succesvolle democratische verkiezingen tonen aan dat Taiwan’s democratie het heel erg goed doet. Landen die op hetzelfde moment als Taiwan zijn gedemocratiseerd ervaren juist democratic backsliding, zoals Hongarije en Polen. Deze verkiezingsuitslag mag dus gevierd worden: het toont aan dat de democratie in Taiwan springlevend is.