NL 
EN 
foto: Hoofdstraat in Sarajevo – Srebrenica is in het land nog steeds een punt van polarisatie (gemaakt door Renée Spees)
Begin oktober stemde het Bosnisch-Servische parlement in met een wetsvoorstel over registratieplicht voor non-gouvernementele organisaties (NGO) met buitenlandse geldschieters in een speciaal register beheerd door het Ministerie van Justitie. De zogenaamde ‘buitenlandse-agent-wet’ biedt de republiek Srpska de mogelijkheid om NGO’s te criminaliseren vanwege banden met het buitenland. Het zoveelste voorbeeld van nationalistische politiek van de Servische entiteit in Bosnië en Herzegovina – de Republika Sprska. Toch heeft de Europese Unie (EU) in december vorig jaar besloten om Bosnië en Herzegovina kandidaat-lid van de EU te maken. Waarom liggen de prioriteiten van de Europese Unie niet bij het oplossen van de structurele problemen, in plaats van het geven van holle symbolische gebaren?
Banja Luka, Republika Srpska, Bosnië en Herzegovina. Onder de rook van het parlement van Srpska ligt het hoofdkwartier van Ostra Nula, Servisch voor: ‘de scherpe nietsnutten’, een politiek-activistische organisatie die zich inzet voor mensenrechten, vrouwenemancipatie en lhbtq+-rechten. Voorzitster Milica Pralica en Tamara Miščević ogen strijdbaar ondanks bedreigingen en de politieke repressie vanuit de regering van Milorad Dodik, de Bosnisch-Servische president. Toch willen ze zich blijven inzetten voor gemarginaliseerde groepen binnen de entiteit. “Tijdens de vrouwenmars op acht maart ben ik samen met een collega aangevallen door een stel hooligans, omdat we met regenboogvlaggen liepen” zegt Milica. “Ook zijn we regelmatig slachtoffer van cyberaanvallen ze proberen onze mail-accounts te hacken of sturen bedreigingen op social media.”
“De politieke partijen die nu regeren hebben het meeste baat bij deze status quo”
“Veelal wordt gezegd dat we anti-Servisch zijn of zelfs een terroristische organisatie”, vervolgt ze. Op de vraag waar ze zichzelf over vijf jaar zien antwoordt Milica met een serieus gezicht: “in de gevangenis”. Daarna barsten ze in lachen uit. “Hier in Bosnië houden we van zwarte humor.” vervolgt Tamara, “het is onze manier om met de pijn en trauma’s om te gaan die ons heden en verleden tekenen’’. Ze hebben alle toekomstige demonstraties en sociale activiteiten als de lhbtq+-poëzienacht moeten stopzetten vanwege de bedreigingen. De ‘buitenlandseagent-wet’ zal ook voor hen grote gevolgen hebben. Mocht de wet worden aangenomen dan weten Milica en Tamara niet of de organisatie nog kan voortbestaan.
(foto rechts) Milica en Tamara grapte: dit is de enige overgebleven regenboogvlag in Banja Luka nadat hooligans alle vlaggen afpakte op de demonstratie op internationale vrouwen dag (Ostra Nula) (gemaakt door Renée Spees)
Een moeizame vrede
Volgens de International Labor Organisation (ILO) herstelt de economie van Bosnië zich sneller dan verwacht na de coronapandemie. Ook het werkloosheidscijfer loopt terug, al blijft de jongerenwerkloosheid met 35 procent hoog. Op het gebied van corruptie scoort het land slecht met een 110de plaats op de wereldwijde corruptie-index. Ook kampt Bosnië en Herzegovina, samen met een groot aantal andere Midden- en Oost-Europese landen met een van de snelst afnemende populaties ter wereld, volgens een VN rapport van vorig jaar.
“Als een tourguide besluit te vertrekken dan blijft er meer werk over voor mij”
De geschiedenis van 28 jaar vrede in Bosnië kenmerkt zich door een sterke verdeling tussen de drie grootste bevolkingsgroepen onderling. Van de nationale vlag ontworpen door een Spanjaard, tot de etnisch nationalistische verkaveling van de provincies en federale staten. De drie entiteiten hebben allemaal hun eigen overheidsinstanties; denk aan postbedrijven, elektriciteitsnetwerken. Ze mogen ook zelf de schoolcurricula bepalen, een zwaarbevochten compromis voor de Servische entiteit, een erfenis van het vredesverdrag uit de jaren negentig. Politiek gezien leunt Bosnië zwaar op dit vredesverdrag. Bijna dertig jaar later heeft het land nog geen grondwet en het Verdrag van Dayton wordt de facto als zodanig gebruikt. Dankzij de ingewikkelde constructie van het vredesverdrag wordt Bosnië beschouwd als een van de ingewikkeldste democratieën ter wereld.
“één hoge vertegenwoordiger, twee federale staten, drie nationale presidenten, veertien parlementen en iets meer dan drie miljoen Bosniërs”
Door de EU is één Hoge Vertegenwoordiger afgevaardigd met de bevoegdheid wetten in te voeren per decreet en om mensen uit het nationale parlement te weren, de zogenaamde ‘Bonn Powers’. Twee federale staten, drie nationale presidenten, veertien parlementen en iets meer dan drie miljoen Bosniërs. Sinds dit jaar heeft de Federatie van Bosnië Herzegovina na acht jaar weer een regering, maar de samenwerking tussen de Kroaten, Bosniakken en Serven verloopt nog even stroef als tijdens de oorlog. Hoewel het bij de wet verboden om de genocide te ontkennen blijft president Dodik dat nog steeds doen. Elf juli dit jaar, de dag van de Srebrenica-genocide herdenking, postte een Bosnisch-Servische studente op de universiteit van Sarajevo nog een foto van de voor genocide en oorlogsmisdrijven veroordeelde generaal Ratko Mladic met de tekst: “Veroordeeld tot onsterfelijkheid. Je was en blijft onze held. Lang leve de generaal”. Haar straf? Ze kreeg een beurs aan de Universiteit van Belgrado aangeboden door de Servische overheid.
De Hoge Vertegenwoordiger als zondebok
De politieke situatie van Bosnië is problematisch, ingewikkeld en bovenal onveranderd sinds de oorlog. De Hoge Vertegenwoordiger is in 28 jaar niet geslaagd betekenisvolle verandering te brengen. Het lijkt alsof de EU vergeten is waarom het ooit besloten heeft Bosnië te helpen. Toch heeft de EU in december vorig jaar besloten om Bosnië en Herzegovina kandidaat-lid te maken. Echter, op de benodigde veertien punten om daadwerkelijk toe te treden tot de EU scoort het land echter bedroevend laag. De rapporten aan de Verenigde Naties van de afgelopen acht Hoge Vertegenwoordigers staan vol met geklaag over de slechte samenwerking tussen de drie entiteiten. Exemplarisch voor de frustratie van de Hoge Vertegenwoordiger is de woede-uitbarsting van de huidige Hoge Vertegenwoordiger tegenover een aantal journalisten tijdens een persconferentie in Goradze vorig jaar.
(foto rechts) Fariz, Stadsgids in Sarajevo (gemaakt door Renée Spees)
Op de vraag of Bosnië zou moeten toetreden tot de Europese Unie reageren meerdere mensen in het land sceptisch. Dajana Umičević tot voor kort werkzaam voor de NGO Youth for Peace, noemt het een “dubbelzijdig zwaard”. “Het toekomstperspectief van toetreden tot een van de meest internationaal invloedrijke organisaties ter wereld, met alle economische voordelen die ermee verbonden zijn, is positief. Aan de andere kant is een groot deel van de bevolking tegen toetreding om vele, uiteenlopende redenen”. Bosnische Serven vinden toetreding tot de NAVO, die samenhangt met het Europees integratiedebat, een no-go volgens Dajana. “Veel Servische Bosniërs herinneren zich nog de NAVO bombardementen dat is een trauma dat je niet zo snel vergeet”. Drie jonge activisten van Tuzla Revolt, een studentenorganisatie die zich inzet voor meer betrokkenheid van de jeugd bij de politiek uit de federatie van Bosnië en Herzegovina, zien de rol van de Hoge Vertegenwoordiger steeds minder betekenis krijgen. Edna Sadiković, de voorzitster, zegt hierover: “De rol van de Hoge Vertegenwoordiger heeft veel potentie omdat het enige doel is om het proces van verzoening in Bosnië en Herzegovina te begeleiden. Ik denk dat het doel halverwege uit het oog verloren is, omdat de politieke partijen die nu regeren het meeste baat hebben bij deze status quo. De Hoge Vertegenwoordiger wordt hierdoor als zondebok gebruikt”.
Jongeren blijven positief en hoopvol
Nikola, hij wil anoniem blijven, een jonge ondernemer uit Banja Luka, verwoordde de Bosnische situatie als volgt: “het is als leven in een oneindige staat van tijdelijkheid. De oorlog is voorbij, maar verzoening tussen de strijdende partijen heeft nooit plaatsgevonden, laat staan een nationale dialoog”. Toch blijft hij hoopvol. Nikola heeft dit jaar zijn eigen graphic design bedrijfje gestart en hoopt jonge Bosniërs in dienst te nemen, zodat ook zij hier een bestaan kunnen opbouwen. Een positieve noot ten overstaan van de negatieve berichtgeving over jongeren die wegtrekken uit Bosnië. Mirella Šukur, uit Sarajevo, ziet ook kansen om na haar master financial management een bestaan op te bouwen. “De laatste jaren merk ik dat bedrijven meer en meer naar Bosnië toe komen en werkgelegenheid creëren, zeker nadat ik voor AIESEC, de grootste studentenorganisatie ter wereld, ging werken.” “Zolang je de vaardigheden en kennis hebt kan je hier een baan vinden die het mogelijk maakt te blijven”.
“We leven in een oneindige staat van tijdelijkheid. De oorlog is voorbij, maar verzoening tussen de strijdende partijen heeft nooit plaatsgevonden”
Mirella (foto links): Masterstudent financial management, in een café aan de hoofdstraat van Sarajevo (gemaakt door Renée Spees)
Eveneens in Sarajevo ziet Fariz Ablaković ook kansen om in de stad te blijven – naast zijn studie werkt hij in een hostel. Hij leidt toeristen rond op verschillende tours door de stad. “Een van mijn doelen is om een handleiding te schrijven voor tour guides en mijn eigen agency te openen. De beste manier dat ik mijn land kan helpen is om iemand te zijn waar het land trots op is, daarom dat ik toeristen rondleidt. Ik ben een ambassadeur voor mijn land, mijn stad”. Op de vraag waarom hij niet vertrekt vertelt hij lachend: “Als een tourguide besluit te vertrekken dan blijft er meer werk over voor mij”. Zowel Fariz als Mirella benoemen het recht om zichzelf te zijn de belangrijkste voorwaarden om in Bosnië te kunnen blijven wonen.
De toekomst van Bosnië en Herzegovina blijft onzeker. Gebrek aan een nationale dialoog voor verzoening, politieke impasses en corruptie blijft het land in zijn greep houden. Zolang de Bosnische Kroaten, Bosniakken en Bosnische Serven weigeren met elkaar samen te werken blijft de politieke besluitvorming verlamd. Hoewel de EU op nog geen drie uur rijden ligt van Sarajevo, voelt het alsof dit land, politiek gezien, nog mijlenver van de Unie verwijderd is.
Dit is een gastartikel van Max Schippefelt. De Foundation Max van der Stoel dankt Max voor het inzenden van dit stuk. Wil jij ook een artikel insturen naar de FMS? Dat kan! Je kan jouw bijdrage opsturen naar info@foundationmaxvanderstoel.nl.
