NL 
EN 
Foto: Wikimedia Commons
De regio Nagorno-Karabach, die dicht bij zowel Armenië als Azerbeidzjan ligt, staat sinds het einde van de Tweede Nagorno-Karabach Oorlog in 2020 onder zware druk. De regio werd opnieuw relevant in december 2022, toen Azerbeidzjan een blokkade instelde op de weg van Nagorno-Karabach naar Armenië. Recentelijk heeft deze blokkade geleid tot een verslechtering van de humanitaire situatie in de regio. Dit artikel bespreekt de alarmerende gebeurtenissen in Nagorno-Karabach, inclusief hun achtergrond en mogelijke gevolgen.
Hoe zijn de huidige spanningen in Nagorno-Karabakh ontstaan?
Nagorno-Karabach, waar voornamelijk etnische Armeniërs wonen, wordt internationaal voornamelijk erkend als deel van Azerbeidzjan, gebaseerd op de voormalige grenzen van de Sovjet-Unie. Echter, aangezien de meeste inwoners zich als Armeens identificeren en de regio lokaal wordt bestuurd door Armeense autoriteiten, maakt Armenië ook aanspraak op de regio. Van 1988 tot 1994 en in 2020 leidden deze etnische spanningen tot twee bloedige oorlogen. Sindsdien maken Armenië en Azerbeidzjan deel uit van een vredesproces onder leiding van Rusland, inclusief een staakt-het-vuren dat door Russische vredestroepen moet worden gehandhaafd. De ineffectiviteit van deze maatregelen is echter pijnlijk duidelijk gebleken: dodelijke schendingen van het staakt-het-vuren zijn eerder regel dan uitzondering. In de afgelopen maanden heeft Azerbeidzjan vrijwel ongestoord de Lachin Corridor geblokkeerd, de belangrijkste toegangsweg die Nagorno-Karabach verbindt met Armenië en de rest van de wereld. Deze illegale blokkade begon in december 2022 met, door Azerbaijan in scène gezette, ‘eco-activisten’ die de weg blokkeerden. Ze vertrokken afgelopen april na vier en een halve maand, toen de Azerbeidzjaanse autoriteiten begonnen met het consolideren van de blokkade door grond rond de corridor in beslag te nemen, een militaire buitenpost te installeren die hulpverlening verhindert, en een grenscontrolepost te installeren.
Internationale actoren, zoals de Russische vredestroepen, het Internationaal Gerechtshof en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens hebben Azerbeidzjan opgeroepen om het vrije verkeer van mensen en goederen in Nagorno-Karabach te waarborgen.
Mensenrechtenorganisaties maken zich vooral zorgen over de blokkade omdat deze verschillende alarmerende risico’s met zich meebrengt: mogelijke verdrijving van de lokale Armeniërs uit hun thuisland, een risico op genocide, en een ernstig tekort aan basisbehoeften en essentiële noodhulpmiddelen door de geblokkeerde invoer van voedsel, brandstof en medicijnen. Deze nijpende situatie heeft geleid tot een humanitaire crisis, met inwoners die vastzitten in de regio en geconfronteerd worden met gesloten scholen, gescheiden families en opzettelijk beperkte dienstverlening door Azerbeidzjan.
De EU en de VS hebben geprobeerd te bemiddelen in het conflict door middel van civiele missies en vredesbesprekingen. Armenië en Azerbeidzjan zijn echter herhaaldelijk in een impasse geraakt, bijvoorbeeld toen hun vertegenwoordigers in Washington en Brussel onderhandelden. Het gebrek aan vooruitgang wordt ook veroorzaakt door zeer ineffectieve Russische vredestroepen, waardoor sommigen zich afvragen of Rusland überhaupt een vreedzame uitkomst van het conflict nastreeft.
Waardoor is de humanitaire situatie nu verergerd?
De afgelopen weken is de situatie verslechterd doordat Azerbeidzjan alle hulpgoederen, waaronder die van het Internationale Comité van het Rode Kruis, de toegang tot Nagorno-Karabach heeft ontzegd. Hierdoor zitten de 120.000 inwoners van Nagorno-Karabach zonder hulp van buitenaf, met doden en massale protesten tot gevolg.
Hoewel de regio al langere tijd te kampen heeft met ontberingen, hebben recente ontwikkelingen een nieuw niveau van zorg bereikt. Zo hebben de Azerbeidzjaanse autoriteiten op 29 juli de overbrenging van ernstig zieke patiënten van Nagorno-Karabach naar Armenië stopgezet, nadat een patiënt die met het Rode Kruis meereisde voor behandeling, door Azerbeidzjaanse troepen werd gearresteerd op beschuldiging van oorlogsmisdaden.
Het Internationale Comité van het Rode Kruis (ICRC) heeft een oproep gedaan aan “de relevante besluitvormers om het ICRC toe te staan zijn essentiële humanitaire operaties in het gebied te hervatten”, omdat het niet in staat is de mensen te bereiken die afhankelijk zijn van humanitaire hulp. “De burgerbevolking heeft nu te kampen met een gebrek aan levensreddende medicijnen en eerste levensbehoeften zoals hygiëneproducten en babyvoeding”, aldus het Rode Kruis, dat aandringt op een “humanitaire consensus”.
Daarnaast heeft de Europese Unie verklaard “zeer bezorgd te zijn over de ernstige humanitaire situatie van de lokale bevolking” in Nagorno-Karabach.
Wat is de volgende stap?
In tegenstelling tot de Armeense autoriteiten in Nagorno-Karabach. heeft de Armeense regering in Jerevan zich bereid getoond om Nagorno-Karabach te erkennen als Azerbeidzjaans grondgebied, omdat ze onder sterke druk staat van Azerbeidzjan, Rusland, de EU en de VS om compromissen te sluiten en een vredesverdrag te ondertekenen. Ze staan echter ook onder sterke binnenlandse druk om geen compromissen te sluiten, vanwege patriottische en nationalistische sentimenten die voortkomen uit de herinnering aan de oorlogen in Nagorno-Karabach. Met de blokkade van Lachin lijkt Azerbeidzjan deze spanningen en onderhandelingen nog meer onder druk te willen zetten en de regering in Jerevan te isoleren van de autoriteiten in Nagorno-Karabach. Deze instabiliteit versterkt de onderhandelingspositie van Azerbeidzjan ten opzichte van de Pashinyan-regering op een zeer problematische manier: het is onacceptabel om een humanitaire ramp uit te lokken voor macht aan de onderhandelingstafel.
De Azerbeidzjaanse autoriteiten hebben ontkend dat ze Nagorno-Karabach blokkeren en beweren dat ze hulp aanbieden via een andere corridor. De president van de niet-erkende Armeense lokale overheid in Nagorno-Karabach, die vreest afhankelijk te worden van Azerbeidzjan, reageerde op deze beweringen door te zeggen dat “Azerbeidzjan deze crisis heeft veroorzaakt en er geen oplossing voor kan zijn”. De EU stelde ook op de hoogte te zijn van deze Azerbeidzjaanse aanbiedingen, maar dat ze “niet moeten worden gezien als een alternatief voor de heropening van de Lachin Corridor.”
Hoewel de EU de Azerbeidzjaanse autoriteiten heeft bekritiseerd, zal haar huidige houding ten opzichte van het conflict waarschijnlijk niet effectief zijn. De EU heeft Azerbeidzjan tot een van haar cruciale handelspartners gemaakt door belangrijke gasafspraken te sluiten ter vervanging van haar afhankelijkheid van Russisch gas. Ondanks dit handelspartnerschap moet de EU Azerbeidzjan gerichte sancties en concrete ultimatums opleggen. De internationale overeenkomsten en mensenlevens die worden bedreigd door de humanitaire omstandigheden in Nagorno-Karabach zouden belangrijker moeten worden geacht dan gasafspraken.
Het belang van een vreedzame oplossing van het conflict kan niet genoeg worden benadrukt, omdat de huidige situatie in Nagorno-Karabach enorme risico’s met zich meebrengt. Er is bijvoorbeeld een toenemende dreiging van hongersnood in de regio en de Armeense premier heeft uitgesproken dat een nieuwe oorlog met Azerbeidzjan “zeer waarschijnlijk” is zolang er geen vredesverdrag is overeengekomen. Daarom moeten alle betrokken partijen deze rampzalige gevolgen koste wat het kost voorkomen. Dit impliceert het prioriteren van mensenlevens over strategische politieke beslissingen en het prioriteren van concrete actie over alleen verklaren ‘verontrust te zijn’.
