“Er is geen Nederlander die sinds de Tweede Wereldoorlog een grotere rol heeft gespeeld in de internationale diplomatie dan Max van der Stoel. Ik heb nog niemand anders ontmoet die zo consequent het algemeen belang boven zijn eigen belang wist te stellen, voor wie de zaak altijd voorop stond, voor wie alleen het resultaat telde en nooit de schone schijn.”
Frans Timmermans over Max van der Stoel, april 2011
Max van der Stoel, die overleed in 2011, wordt door velen gezien als één van de meest vooraanstaande ministers van Buitenlandse Zaken die ooit ten dienste hebben gestaan van Nederland. Hij maakte furore in Nederland en wereldwijd door zijn onaflatende steun aan mensenrechtenbewegingen. Als naamgever van de Foundation Max van der Stoel is hij inspiratiebron voor ons werk.
Max van der Stoel werd geboren op 3 augustus 1924 in Voorschoten. Als zoon van een huisarts werd de jonge Max gedurende de crisisjaren geregeld door zijn vader meegenomen op patiëntenbezoek. Hij zag in deze periode dat ongezondheid en armoede onlosmakelijk met elkaar verbonden waren. Zo werd hij zich al op jonge leeftijd bewust van sociale misstanden en de noodzaak tot rechtvaardigheid.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog verbleef Van der Stoel bij zijn moeder in Leiden. Wanneer hij stiekem naar de BBC luisterde werd hij niet alleen op de hoogte gehouden van het verloop van de oorlog, maar ook van de binnenlandse politiek van het Verenigd Koninkrijk. In deze periode ontstond bij Van der Stoel affiniteit met Labour, omdat die partij als geen ander de sociale beweging combineerde met het streven naar persoonlijke vrijheid. Met deze overtuiging meldde Van der Stoel zich meteen bij de oprichting aan bij de Partij van de Arbeid, waarbinnen met de erfenis van de SDAP en de VDB deze sociale en vrijzinnige idealen ook voortgezet werden. Van der Stoel zou de PvdA trouw blijven tot aan zijn dood in 2011.
In 1965 begon zijn carrière in de Tweede Kamer. In het kabinet-Cals was hij kortstondig staatssecretaris van Buitenlandse Zaken, tot aan de nacht van Schmelzer en de daarmee gepaarde val van het kabinet. In 1971 was hij schaduwminister van Buitenlandse Zaken in het Schaduwkabinet-Den Uyl. Na een lange formatie werd Van der Stoel herbenoemd tot minister van Buitenlandse Zaken in het kabinet-Den Uyl (1973-1977).
Tijdens zijn ministerschap liet hij zich niet leiden door de linkse sentimenten binnen de partij. Zijn afkeer van dictaturen van welke politieke slag dan ook, zijn steun aan de dissidentenbewegingen achter het IJzeren Gordijn en zijn uitgesproken standpunt in de oliecrisis zorgden voor een markant en succesvol ministerschap, maar maakte van hem ook een voortdurend doelwit voor Nieuw Links. Zijn voor de Griekse kolonels vernietigende rapport leidde tot de uitsluiting van het regime uit de Raad van Europa, hetgeen, zo heeft de voormalige premier George Papandreou eens gezegd, niet alleen het verzet tegen de kolonels moed gaf, maar het regime ook een harde, uiteindelijk dodelijke klap toebracht.
Na zijn kortstondige ministerschap in het tweede kabinet-Van Agt keerde Van der Stoel niet meer terug in de Tweede Kamer. Onenigheid met Joop den Uyl over de kruisrakettenkwestie zorgde voor een breuk met de leider die hem altijd had verdedigd tegen de talloze aanvallen vanuit de linkse facties van de partij. Van der Stoel wilde niet zwichten voor het electoraal aantrekkelijke “kruisraketten nee” standpunt voor eenzijdige ontwapening van het westen. Vanwege de agressieve bedoelingen van de Sovjet-Unie was een dergelijke maatregel volgens Van der Stoel te onverantwoord.
Na deze breuk vervolgde Van der Stoel zijn internationale diplomatieke loopbaan als ambassadeur bij de Verenigde Naties. Tussen 1983 en 1986 was hij werkzaam in New York. Hierna keerde hij terug naar Nederland, waar hij tot 1992 lid van de Raad van State was. Tot de opheffing in 1992 was Van der Stoel leider van de uiterst geheime organisatie O&I (Operaties en Inlichtingen), beter bekend als Gladio, die het verzet moest leiden, mocht Nederland na de Tweede Wereldoorlog opnieuw bezet worden. Daarnaast werd Van der Stoel in 1988 gerekruteerd als geheim agent voor de Dienst Operatiën & Inlichtingen, een stay behind-verzetsorganisatie voor het theoretische geval de Sovjet-Unie Nederland zou bezetten. In mei 1991 werd Van der Stoel benoemd tot minister van Staat.
Hoewel Van der Stoel de pensioengerechtigde leeftijd inmiddels al meer dan een jaar bereikt had, was zijn honger naar internationale rechtvaardigheid en respect voor mensenrechten allerminst gestild. Van 1991 tot 1999 was hij VN-rapporteur voor de naleving van de mensenrechten in Irak. Vanaf 1993 kwam hier een tweede functie bij. Van der Stoel was tot juli 2001 Hoge Commissaris inzake Nationale Minderheden van de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE). Vanaf 1 juli 2001 was Van der Stoel actief als speciale adviseur van Javier Solana, de secretaris-generaal/hoge vertegenwoordiger voor het gemeenschappelijk buitenland- en veiligheidsbeleid van de Europese Unie.
Van der Stoel overleed op 23 april 2011 op 86-jarige leeftijd na een kort ziekbed. Behalve talloze onderscheidingen die hij tijdens en na zijn leven ontving, is er ook een prestigieuze prijs naar hem vernoemd. De Max van der Stoel Prijs is een internationale beloning die bij zijn afscheid door de Nederlandse regering is ingesteld. Deze prijs, momenteel ter waarde van €50.000, wordt elke twee jaar uitgereikt aan personen of organisaties die zich verdienstelijk hebben gemaakt voor de positie van nationale minderheden in het OVSE-gebied.
Op het tienjarig jubileum van de Foundation Max van der Stoel in juni 2023, sprak directeur Kido Koenig met Alvise Tanzi, de kleinzoon van Max van der Stoel. Alvise vertelde over zijn herinneringen aan “Opa Max” en hoe hij denkt dat Max van der Stoel nu naar de zorgelijke ontwikkelingen in de wereld zou kijken, zoals de oorlog tegen Oekraïne. Het volledige interview is hieronder te bekijken:
Vice-voorzitter van de Europese commissie en voormalig PvdA-minister, Frans Timmermans schoof aan bij Jinek om de biografie over Max van der Stoel in ontvangst te nemen en over zijn mentor en rolmodel te vertellen.
Bekijk het eerbetoon hier.
NL 
EN