NL 
EN 
Het lijkt erop dat EU en haar buurlanden niet te lang de democratie in quarantaine moet houden, want op 30 maart nam de Hongaarse parlement de coronaviruswet aan. Een omstreden wet die bedoeld is om de coronacrisis het hoofd te bieden. Deze wet kent geen einddatum voor de noodtoestand. Premier Orban heeft hierdoor een blanco check ontvangen. Op basis van deze wet krijgt Orban veel macht in handen. Álle bestaande wetten in Hongarije kunnen momenteel naar zijn inzicht tijdelijk buiten werking worden gesteld of genegeerd. Daarnaast kan de regering-Orban zelf bepalen hoe lang de noodtoestand van kracht moet blijven. Hierdoor zijn verkiezingen en referenda zolang de noodtoestand voortduurt, niet mogelijk. De ‘wet-Orban’ vormt ook een risico voor journalisten omdat ze beschuldigd worden van het verspreiden van ‘fake news’. De vrijheid van meningsuiting komt hierdoor in het geding. Servië en Montenegro lijken ook de coronacrisis te misbruiken om de mediavrijheid in te perken. Dit vormt een groot probleem voor de democratische rechtsstaat en vrijheden.
Van noodtoestand naar het inperken van de democratische waarden en vrijheden
Door de noodtoestand in veel landen is ook de democratie in quarantaine beland: parlementen komen alleen fysiek bijeen voor noodzakelijke debatten, die veelal over de coronacrisis en de economie gaan. Daarnaast staan rechtszaken noodgedwongen stil en lijkt de klassieke ‘scheiding der machten’ vergeten te zijn. De wetgevende en de rechtelijke macht worden als het ware buitenspel gezet. De noodtoestand wordt ook door sommige regeringsleiders in de westelijke Balkan misbruikt om hun spierballen te tonen en zo hun macht te vergroten. Het lijkt dat het algemeen belang er even niet toedoet. Dit vormt ook een probleem bij het verspreiden van relevante en cruciale informatie over het coronavirus.
Zo heeft de Servische regering de informatievoorziening over het coronavirus enorm ingeperkt. Er is een ‘crisisraad’ in het leven geroepen die als taak heeft de noodzakelijke informatie te verspreiden. Deze maatregel staat haaks op de vrijheid van meningsuiting van onder andere journalisten. Op 1 april is Ana Lalic een Servische journaliste uit Novi Sad gearresteerd omdat ze over de erbarmelijke staat van ziekenhuizen in Servië rapporteerde. Dit viel niet in de smaak bij president Aleksandar Vučići. Die wordt overigens beschuldigd van het aankondigen van de noodtoestand zonder enige grondwettelijke basis.
Ook uit Montenegro komen alarmerende berichten. Sinds het begin van de uitbraak wordt er al streng opgetreden tegen de verspreiding van ‘fake news’. Mensen worden hiervan vals beschuldigd en gearresteerd. Dit heeft er tot toe geleid dat op het hoogtepunt maar liefst 60 Montenegrijnen op één dag gearresteerd werden. Ook heeft de overheid een officiële website geopend die constant persoonsgegevens van coronapatiënten bekend maakt. Dit schaadt de privacy van veel Montenegrijnen. Daarnaast heeft de regering het parlement buitenspel gezet door besluiten aan te nemen zonder hen te consulteren.
In Albanië, Noord-Macedonië en Kosovo lijkt het vooralsnog mee te vallen. Tot heden zijn er nog geen radicale en omstreden maatregelen genomen. Dit is wellicht te verklaren uit het feit dat Albanië en Noord-Macedonië pas onlangs groen licht hebben gekregen voor de toetredingsonderhandelingen met de EU. Zij willen natuurlijk niet nu al de mist ingaan, zoals Servië en Montenegro die al langer kandidaat-lidstaten zijn en inmiddels sceptischer staan tegenover het langzame proces van toetreding.
De democratie na de quarantaine
Maar hoe ziet de democratie in de westelijke Balkan eruit na de quarantaine? De angst is namelijk dat de democratie ernstig beschadigd zal zijn. Door kortere besluitvormingsprocedures en het uitblijven van checks-and-balances blijft er ruimte voor corruptie. Veel landen in de Zuidoost-Europa hebben tot nu toe te maken met corruptie. Dit kan er tot toe leiden dat de financiële middelen ter bestrijding van de coronacrisis, die nu juist hard nodig zijn, niet op de goede plekken belanden. Daarnaast kan machtsmisbruik een groot probleem vormen voor bijvoorbeeld democratische en rechtelijke hervormingen in de westelijke Balkan. Mede door Orban kan de houding van landen in de Zuidoost-Europa tegenover de EU veranderen omdat men denkt dat de EU geen sancties aan het schenden van de democratische waarden van de EU verbindt.
Het blijft momenteel gissen, want zullen er meer landen in de voetsporen treden van Orban? En wat vinden andere lidstaten hiervan? Momenteel zijn veel EU-landen vooral met zichzelf bezig. Wel heeft de voorzitter van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen, EU-lidstaten gewaarschuwd “om niet de fundamentele rechten en democratische waarden te schaden in de strijd tegen de coronacrisis”. Helaas is een directe reactie tegenover Hongarije en ‘toekomstige lidstaten’ uitgebleven. Maar haar statement kan worden gezien als een waarschuwing aan Hongarije en de westelijke Balkan.
Door: Remy van Aanholt, Junior Projectmanager FMS
Foto: Flickr
