NL 
EN 
Foto: Wikimedia Commons
Met het vooruitzicht dat verschillende Oost- en Zuidoost-Europese landen toetreden tot de Europese Unie, rijst de vraag wat dit betekent voor de interne migratie binnen de EU. Het idee is dat toetreding tot de EU de nationale economieën een impuls zou geven doordat ze deel gaan uitmaken van de interne markt. Maar als miljoenen mensen in één keer naar de meer ontwikkelde westerse landen in de Unie kunnen verhuizen, zal dit dan een nieuwe braindrain uit het oosten veroorzaken? Zo ja, wat is er nodig om dit te voorkomen?
Vlucht van menselijk kapitaal
Brain drain, ook wel bekend als ‘vlucht van menselijk kapitaal’, is het fenomeen waarbij goed opgeleide mensen hun land verlaten om elders te gaan wonen en werken waar ze beter betaald krijgen. Mensen verlaten hun minder ontwikkelde landen om betere carrièrekansen na te jagen. Misschien kunnen ze hun potentieel niet waarmaken of is de binnenlandse arbeidsmarkt niet gekoppeld aan het onderwijssysteem; mensen worden opgeleid tot iets waar geen vraag naar is. Hoewel braindrain alleen een negatief fenomeen lijkt te zijn, leidt emigratie tot waardevolle ‘remittances’ (overschrijvingen) die ook de binnenlandse economie stimuleren. Landen in de Balkan ontvangen jaarlijks miljarden dollars in de vorm van geld dat teruggestuurd wordt door familieleden in het buitenland. Kosovo staat bovenaan de lijst als het gaat om ‘remittances’ als percentage van het BBP (16%), gevolgd door Bosnië-Herzegovina (11%) en Montenegro (10%).
Gevolgen van braindrain
Braindrain leidt tot verlies van menselijk kapitaal en verminderde economische groei, productiviteit en belastinginkomsten in het land van herkomst. Bovendien vergroot het de ongelijkheid tussen landen en bemoeilijkt het daarmee alleen maar de toetreding tot de EU. Daarom moet de vlucht van menselijk kapitaal worden voorkomen om de hoop van veel landen op een Europese toekomst hoog te houden. Braindrain heeft niet alleen gevolgen voor mogelijke toetreding tot de EU, toetreding tot de EU heeft ook gevolgen voor het fenomeen van braindrain zelf. Emigratie van hoogopgeleiden wordt veroorzaakt door sociale en economische onevenwichtigheden en deze kunnen teniet worden gedaan door integratie in de EU. Deel uitmaken van de Unie kan een impuls geven aan de binnenlandse economie van de nieuw toegetreden landen. Met een sterkere en stabielere economie zouden landen hun hoogopgeleide werknemers aan boord kunnen houden om de economie van het land te helpen ontwikkelen. Deze situatie is echter niet gemakkelijk te bereiken en toetreding tot de EU vergroot aan de andere kant de mogelijkheid voor mensen om naar het westen van de Unie te verhuizen, waar de lonen en omstandigheden beter zijn.
Effecten van toetreding tot de EU
Het geval van Roemenië laat een perfect voorbeeld zien van wat toetreding tot de EU zou kunnen betekenen voor het fenomeen van braindrain. Meer dan de helft van de Roemeense gezondheidszorg heeft het land sinds 2007 verlaten. Dit heeft een enorm financieel verlies veroorzaakt. De opleiding van artsen wordt betaald door de Roemeense belastingbetaler, terwijl westerse landen profiteren van de opgeleiden en niet de Roemeense bevolking zelf. Het systeem zal niet worden terugbetaald via belastingen en het welvaartsstelsel zal een grote klap krijgen. Roemenië heeft zijn bevolking sinds zijn toetreding alleen maar verder zien afnemen. Meer dan een vijfde van de beroepsbevolking woont in het buitenland, in andere EU-landen, en is daarmee de grootste diaspora in Europa. Aan de andere kant is sinds de toetreding van Bulgarije tot de EU in 2007 het aantal emigranten gedaald omdat de economie van het land groeit. Dit toont aan dat toetreding tot de EU verschillende effecten heeft op verschillende landen, afhankelijk van de lokale context en economie.
Preventie
Om een golf van braindrain te voorkomen, moet er geïnvesteerd worden in de economie en democratie van de toetredende landen. We moeten aanvaarden dat de economieën van de westerse landen sterker zijn en dat de nieuwe landen tijd nodig hebben om effectief deel uit te maken van de interne markt. Er zijn echter wel maatregelen te nemen om te proberen de uitstroom van hoogopgeleide werknemers te beperken. Bijvoorbeeld door degenen die toetreden tot de arbeidsmarkt te dwingen een bepaald aantal jaren in hun eigen land te werken voordat ze in dezelfde sector in het buitenland mogen werken. Niet alleen op economisch vlak moeten landen hun bevolking verleiden om te blijven, ook in de zin van democratie en bestuur zijn er stappen te ondernemen. Goed bestuur en transparante politiek betrekken de mensen meer bij hun eigen land, waardoor ze hun eventuele plan om te vertrekken heroverwegen.
Van ‘drain’ naar ‘gain’
We mogen niet vergeten dat de EU de grootste profiteur is van de braindrain en daarom de verantwoordelijkheid heeft om te reflecteren op zichzelf en empathie te tonen met de landen aan de andere kant van de balans. Op korte termijn moet ze de landen van herkomst compenseren voor de kosten die ze maken door talent te exporteren. Kortetermijneffecten van braindrain zijn een feit en impliceren dat het voor iedereen slecht is. Op lange termijn is er echter veel hoop. Het geval van Polen toont aan dat mensen hun thuisland niet vergeten, en na jaren bekend te hebben gestaan om het aantal mensen dat vertrekt, keren goed opgeleide Polen nu terug. En niet alleen met geld, maar ook met kennis en vaardigheden die ze in het buitenland hebben opgedaan. Deze blijken zeer waardevol te zijn en de economie te stimuleren. De leegloop ‘keert’ zichzelf om en wordt een winst voor het hele systeem. Zogenaamde ‘brain circulation’ is het resultaat op lange termijn en creëert een begunstigde situatie voor iedereen.
Groeiende ongelijkheid als gevolg van braindrain maakt EU-integratie moeilijker. Tegelijkertijd zou EU-integratie een oplossing kunnen zijn voor die groeiende kloof, hoewel dit alleen op de lange termijn het geval lijkt te zijn. Wat een oplossing zou kunnen zijn voor de zorgwekkende onzekerheden is het bevorderen van brain circulation in plaats van braindrain. Uitbreiding van de EU is een manier om dit te vergemakkelijken, omdat het migratie tussen de lidstaten gemakkelijker maakt en grote drempels wegneemt. Kortetermijneffecten kunnen niet worden voorkomen en de mensen die vertrekken zijn aanjagers van economische ontwikkeling in de toekomst. Daarom moet de EU haar verantwoordelijkheid nemen met betrekking tot dit fenomeen en op de korte termijn beginnen met compenseren om het moment te overbruggen dat de ongelijkheid zal toenemen, de economieën ondersteunen en de mobiliteit van kennis bevorderen om een situatie van welvaart voor iedereen te creëren.
