NL 
EN 
Foto: Europese Commissie
Op 16 juli 2023 ondertekende de EU een migratiedeal met Tunesië, zoals een maand eerder was aangekondigd. De overeenkomst omvat een hulppakket ter waarde van meer dan 1 miljard euro, bedoeld om de Tunesische economie te ondersteunen en de Tunesische grenscontrole te versterken, met als doel het aantal vluchtelingen dat Europa binnenkomt te beperken. De deal is zeer omstreden vanwege de directe steun die het biedt aan het repressieve en autocratische bewind van de Tunesische president Kais Saied, zonder dat er vele voorwaarden aan verbonden zijn. Daarnaast worden mensenrechten in de overeenkomst ver van voldoende erkend. De tekortkomingen van deze overeenkomst kwamen al snel aan het licht toen de rampzalige Tunesische uitzetting van Zwarte immigranten naar woestijnen in de buurt van de gemilitariseerde Libische en Algerijnse grenzen zich voortzette na het sluiten van de overeenkomst. Deze gedwongen uitzettingen zijn een ernstige schending van het internationaal recht en van mensenrechten. Dit artikel legt uit hoe Tunesië, ondanks zijn deal met de EU, Zwarte vluchtelingen illegaal uitzet.
Xenofobie en racisme in Tunesië
In februari 2023 deed president Saied verschillende racistische uitingen in een toespraak waarin hij het had over “hordes illegale migranten uit Afrika ten zuiden van de Sahara” die naar Tunesië komen en “geweld, misdaad en onacceptabele praktijken” met zich meebrengen die consequenties zijn van een crimineel plan dat bedoeld is om “de demografische samenstelling” van het land te veranderen. Als gevolg van Saied’s racistische retoriek nam racistische haatzaaiende taal, discriminatie en gewelddadige aanvallen dramatisch toe, met name gericht tegen Zwarte vluchtelingen in Tunesië. Volgens Wadih al-Asmar, voorzitter van EuroMed Rights, gebruikt president Saied Afrikaanse vluchtelingen als “zondebok” om Tunesiërs af te leiden van de economische crisis van het land. “Het is een manier om de woede van de bevolking op iemand anders te richten,” stelt hij. In plaats van Saied’s slechte bestuur de schuld te geven, geven Tunesiërs Zwarte vluchtelingen de schuld van de tekorten, werkloosheid en inflatie in hun land.
De illegale massale uitzetting van Zwarte vluchtelingen
Het is niet verbazingwekkend dat het door Saied aangewakkerde racisme in Tunesië heeft geleid tot intimidatie en mishandeling van Zwarte vluchtelingen door Tunesische autoriteiten. Onlangs bereikten de acties van de Tunesische veiligheidstroepen een nieuw dieptepunt. In de eerste weken van juli 2023 werden honderden Zwarte vluchtelingen illegaal de woestijn in gedreven, waar ze uiteindelijk alleen achter werden gelaten. Voorafgaand waren de vluchtelingen, van wie sommigen een reguliere legale status hebben, willekeurig gearresteerd en met geweld overgebracht vanuit de stad Sfax, door middel van invallen door de Tunesische politie, nationale garde en het leger. Zonder voedsel of water werden ze ‘gedumpt’ in de gemilitariseerde grenszones waar ze geen enkel land in konden. Bovendien werden de buitenlanders, waaronder kinderen en zwangere vrouwen, tijdens de uitzettingen beroofd, mishandeld, geslagen en seksueel misbruikt. Bovendien werden hun telefoons, asielzoekerskaarten, voedsel en paspoorten ingenomen en vernietigd. Na de uitzetting zijn verschillende slachtoffers overleden.
Reacties op de uitzettingen
Nadat nieuwszenders en ngo’s de rampzalige schendingen van mensenrechten en het internationaal recht in Tunesië rapporteerden, reageerde president Saied op 8 juli in een verklaring waarin hij zei dat de beschuldigingen van misbruik tegen migranten “leugens” en “nepnieuws” zijn. Hij beweerde dat vluchtelingen een humane behandeling kregen die voortkwam uit “onze waarden”.
In Europa hebben de tragische gebeurtenissen geleid tot verdere frustratie over de overeenkomst tussen de EU en Tunesië. De Franse Europarlementariër Mounir Satouri reageerde: “Het [de deal] is EU-geld op een zilveren bord voor een president die de ontluikende democratie van Tunesië heeft veranderd in een autocratie. Met welk doel? Om het migratiebeheer aan hem [Saied] uit te besteden, ook al respecteren de Tunesische autoriteiten de rechten van migranten niet”.
Lauren Seibert, onderzoeker op het gebied van vluchtelingen- en migrantenrechten bij Human Rights Watch, stelde ook dat “door het financieren van veiligheidstroepen die zich schuldig maken aan misbruik tijdens de migratiecontrole, de EU medeverantwoordelijk is voor het lijden van migranten, vluchtelingen en asielzoekers in Tunesië”.
Wat is de volgende stap voor de EU?
Rechtse Europese politici, zoals de Italiaanse premier Giorgia Meloni, die aandrong op de deal met Tunesië, hebben gefaald door xenofobe sentimenten prioriteit te geven boven mensenrechten. Het sponsoren van een expliciet racistische en autocratische president gaat in tegen alle democratische en progressieve principes van de EU. Erger nog, het financieren van het onrechtmatige grensbeheer van Tunesië druist indirect in tegen het internationaal recht. De EU helpt hiermee Zwarte Afrikanen in levensgevaar te brengen.
De EU verliest haar geloofwaardigheid als ze solidariteit binnen haar eigen grenzen promoot, maar tegelijkertijd vreemdelingenhaat buiten de EU sponsort. Zoals Human Rights Watch op 19 juli stelde: “de EU moet de financiering van de Tunesische veiligheidstroepen voor migratiecontrole opschorten en duidelijke mensenrechtencriteria stellen voor verdere steun”.
Op 26 juni organiseerde Foundation Max van der Stoel een politiek café, waarin de EU-Tunesië deal uitgebreid werd besproken. Sprekers waren onder andere het Tweede Kamerlid Kati Piri, Europarlementariër Tineke Strik en journalist Fairouz Ben Salah. De livestream, inclusief ondertiteling, is terug te kijken op YouTube.
